Tijdreis a la carte
Door: Hans van der Pauw
Toen ik drie jaar geleden in Dirkshorn kwam wonen, wilde ik niet argeloos in het onbekende
belanden. Het dorp moest mijn thuis worden, dus ik vond het belangrijk om mijn omgeving snel
beter te leren kennen, ook geografisch en historisch. Ik wilde te weten komen hoe het dorp in
elkaar stak en ook een indruk hebben hoe dat allemaal zo gekomen was.
Een geboren dorpsgenoot die losjes praat over "Jaap van Ger van Corrie" kun je niet meer wor
den, maar je kunt wel een beetje je best doen in die richting.
Wat wist ik van Dirkshorn? Nog niet veel: er was een
meer, de bebouwing bestond voor een groot deel uit
vakantiebungalowparken en er zat karper. In de zomer
van 1959 was ik ooit wel met mijn ouders vanuit
Rotterdam in deze omgeving geweest. Dat was
warempel nog voor de grote herverkaveling, dus in
het 'oude' landschap, maar als ventje van amper vier
had ik daar geen aantekeningen van bijgehouden. Om
dat gat in kennis een beetje te dichten, las ik wat boe
ken over de lokale geschiedenis van Dirkshorn en
omstreken, maar voor de informatie die daarin gebo
den werd, was allereerst een fundament nodig: de his-
torisch-topografische kaart. De kaart die je laat zien
waar wat was.
Nu bestaan er wel historische provincieatlassen met
heruitgaven van die oude kaarten, maar er bleek
ondertussen iets veel beters te zijn. Het gelukkige
toeval wilde namelijk dat de Topografische Dienst, de
instelling die al sinds de 19e eeuw de topografische
kaarten van Nederland vervaardigt en uitgeeft, in 2015
precies 200 jaar bestond en ter gelegenheid daarvan
het publiek op een website had getrakteerd: 'Tijdreis
over 200 jaar topografie' (http://topotijdreis.nl/). Van
de oudere lezers zal helaas niet iedereen een computer
hebben en voor hen is mijn enthousiasme dus mis
schien wat zuur, maar ik hoop op hun begrip en ik zal
ook voor hen mijn best doen.
Op de Tijdreis-website zijn alle topografische kaarten
van Nederland op schaal 1:25.000 van de afgelopen
twee eeuwen te raadplegen. Daartoe zijn per jaar alle
kaartbladen die in dat jaar het meest recent waren
digitaal samengevoegd tot één grote kaart van
Nederland. Als je nu rechtsboven in je beeldscherm
een plaatsnaam in invult, zoomt het beeld in naar die
plaats. Vervolgens kun je de kaart naar wens verschui
ven, vergroten of verkleinen om het gebied in beeld te
krijgen waarin je geïnteresseerd bent, bijvoorbeeld de
omgeving waar je woont. Dat zoeken is het eenvou-
digst op een recente kaart, want als je woonomgeving
in de loop der tijd sterk veranderd is, valt die soms
lastig op zo'n oude kaart te herkennen. Een recente
kaart tover je simpel tevoorschijn met behulp van een
tijdbalk aan de linkerkant van het beeld. Daarop staat
een vakje dat je met je cursor naar het gewenste jaartal
kunt schuiven. Het meest recente jaartal op de tijdbalk
is momenteel 2017, het vroegste 1815.
Heb je de gewenste locatie gevonden op de kaart van
2017 (beter gezegd: op de kaart die in 2017 het meest
recent was - dat kan namelijk ook een kaart zijn die al
enkele jaren eerder is uitgegeven, want de edities vol
gen elkaar om de zoveel jaar op), dan kun je met
behulp van de schuif op de tijdbalk naar eerdere jaren
gaan en zie je het landschap rondom die locatie steeds
verder veranderen. Je reist dus als het ware terug in de
tijd. Dat is fascinerend, in ieder geval voor de liefheb
bers van geschiedenis - en daar hoort u vast bijIk geef
een voorbeeld. Ik had het al over Dirkshorn en ik ga
dan niet eens zo heel ver terug in de tijd - laten we het
jaar 1960 eens prikken. De kaart die bij dat jaartal als
meest recente kaart wordt getoond, blijkt in dit geval
helemaal niet zo recent te zijn, maar al acht jaar oud,
namelijk van 1952. Daar kom je achter als je jaar na
jaar terugschuift: het kaartbeeld blijkt dan namelijk
identiek te blijven tot en met 1952; pas in 1951 ver
schijnt er een eerdere kaart. Goed om te weten. We
hebben dus de kaart van 1952 te pakken en daarop
zien we het landschap van voor de grote herverkave
ling. En dat is een groot verschil met het huidige
landschap.
Het eerste dat opvalt, is dat het Dirkshorner Meer nog
niet te bekennen is. Dat werd namelijk pas rond 1974
gegraven en de eerste topografische kaart waarop het
voorkomt, verscheen pas in 1983. De snelweg
Schagen-Alkmaar (de N245, maar in lokale termen
nog altijd de S3) ontbreekt eveneens. Die werd pas in
1975 geopend en voor de aanleg ervan werd zand
Zicht op Haringcarspel
december 2018
