SCHUITJE VAREN, THEETJE DRINKEN, VAREN WE NAAR DE OVERTOOM?
Door eeri historische foto van het z.g. Bangerter Rad, de overtoom bij Blokker, werd
schrijver dezes als Groene Loper-inspreker, geïnspireerd aan te dringen op het doen
nabouwen van zo'n overtoom naast de Twuyvermolen bij de Dijkstalweg te
St.Pancras.
In de Nieuwsbrief nr. 9 van stichting Langedijk Waterrijk wordt deze door Kees
Bakker van St. Coog beschikbaar gestelde foto op blz. 20 onjuist verantwoord; het is
dus niet een afbeelding van de overhaal bij Avenhorn. Het woord overhaal betekent
ook overzetveer, dus kan men beter het woord overtoom gebruiken, zoals in de
Historische Atlas van ca. 1900 ook het geval is.
Het leek me wel aardig, om nu tevens iets te vertellen over de geschiedenis van dit
vrijwel vergeten, maar toch zo interessante middel om schepen van het ene water in
het andere (vaak met een ander waterpeil) te brengen. Men kan de in Nederland
acht eeuwenoude overhaal als voorganger van de schutsluis beschouwen. De
laatste heeft de eerste bijna geheel verdrongen, ondanks de bezwaren, die b.v. het
waterschap Rijnland tegen sluizen uitte (dijkverzwakking, waterverlies, duurdere
aanleg, onderhoud en bediening) Deze bezwaren hebben de aanleg, vooral van
kleine schutsluizen of verlaten, zoals die vaak werden genoemd, ook in Noord-
Holland lang tegengehouden.
Hoe zag zo'n overtoom er uit?
Een overtoom (ook overhaal, overslag, windas, wendel of wijndel genoemd) bestond
uit sleephellingen aan beide zijden van een dam of dijk, waar vooral kleinere
schepen soms onbelast, maar ook wel met b.v. groente of zuivel, overheen werden
getrokken (vgl. toom=teugel, waaraan men trekkend stuurt) Dat gebeurde d.m.v. een
windas (wendel, wijndel) of kaapstaander.
De overtoom en
ophaalbrug te Avenhorn,
1729
De overtoom in
Avenhorn, aan het einde
van de trekvaart was
lange tijd een belangrijke
schakel in het
scheepvaartverkeer
tussen Hoorn en de
Beemster. Omdat de
waterkering in Avenhorn
ook als weg in gebruik
was, heeft men de
overtoom hier terzijde
van de waterkering
gebouwd en in de weg
een ophaalbrug gelegd.
Op deze afbeelding ligt
de Beemster links en de
Westerkogge rechts.
7
