ALKMAARS HISTORISCH HART
Nederzetting
De Alkmaarse binnenstad in na 25 jaar stadsvernieuwing vrijwel gereed. Een kwart eeuw lang is in nauwe
samenwerking tussen overheid en bewoners gewerkt aan de rehabilitatie van de historische binnenstad. De
middeleeuwse plattegrond is vrijwel onaangetast gebleven.
Water bleef water (op de Laat en de Nieuwesloot na) en de straatbreedten zijn gehandhaafd. De enige concessie
die aan de stadsvernieuwers is gedaan, is de versmalling van het water van de Oudegracht en het Verdronke-
noord toen de walmuren zijn vernieuwd.
Er is eeuwen gebouwd om de Alkmaarse binnenstad te ontwikkelen. De eerste bewoners zijn vissers en boeren
die rond het jaar achthonderd op de hoger gelegen geestrug, omringd door meren. 'Alcmere' stichten. Met de
klok mee vinden we rond de nederzetting de Egmondermeer. Bergermeer. Zwijnsmeer, Boekelermeer en
Achtermeer. Twee eeuwen nadat de eerste mensen op de zandrug neerstrijken staat er op de plaats van de
huidige Grote kerk een kapel, gewijd aan St. Laurentius. In de daarop volgende eeuwen worden de bewoners
belaagd door Westfriezen, die stad en streek onveilig maken door plunderingen en overvallen. Daarom laat
Rooms-Koning (Graaf) Willem II omstreeks 1250 het kasteel Torenburg bouwen op de plaats van de gelijkna
mige straat en aan de rand van het oostelijk stadsdeel. Vier jaar later krijgt Alkmaar stadsrechten van de koning.
Dat biedt groeimogelijkheden. Er mogen markten worden gehouden. De trek vanuit de regio naar de snel
groeiende marktstad is verzekerd. Alkmaar heeft zijn streekfunctie.
De stad groeit in de middeleeuwen naar het oosten. Het oostelijk stadsdeel wordt uit het water van een uitloper
van de Schermeer opgehaald. Ter verdediging van have en goed van de stedelingen komen er stadsmuren en
poorten. Als de stad kiest voor Jacoba van Beieren, en de opstand van het zogenaamde kaas- en broodvolk,
gelast de koning de stadsmuren en de poorten te slopen. In de eeuw daarop, ruim twintig jaar voordat de
Spanjaarden de stad belegeren, krijgt het stadsbestuur toestemming tot hernieuwde fortificatie. Als de Spanjaar
den in 1573 tevergeefs pogen de stad in te nemen, ligt Alkmaar omsloten door muren. De stedebouwkundige
ontwikkeling is dan voltooid. De meest oostelijke gevelwand wordt dan gevormd door de Bierkade. Wie daar
staat heeft uitzicht op de Voormeer, die zich uitstrekt tot het Heiligland. Het Veneetse Eiland (van Eilandswal
tot Heiligland) wordt begin zeventiende eeuw uit de Voormeer opgehaald. Dan wordt ook de Schermerpoort
gebouwd, omdat de Schermeer inmiddels is ingepolderd.
Alkmaar ontwikkelt zich tot een toonaangevende regiostad.
Opening Kanaal
Het toenemende handelsverkeer en de expansiedrift van het gemeentebestuur eisen in i 824 hun eerste tol als het
Groot Noordhollandsch kanaal wordt geopend. Dat kanaal zou en moest dwars door de stad worden gegraven
langs het oostelijk stadsdeel. Bij de Voormeer komt de scherpste kanaalbocht die de waterweg Amsterdam-Den
Helder kent. Ook de Friesepoort maakt plaats voor het kanaal. Een halve eeuw later staat alleen de hamei van
de Schermerpoort nog overeind. Rond de stad komt de bebouwing op gang. Midden in het weiland ontstaat het
station en Alkmaar is per rails bereikbaar.
In de binnenstad gebeurt ook veel. De Nieuwesloot en de Laat worden gedempt. Daar is geen houden aan. De
vervoersstructuur verandert van varen naar rijden. Maar het had nog erger gekund. Luttik-Oudorp. Verdronke-
noord en Oudegracht blijven water.
Terwijl rond de singels vanaf 1890 het Emmakwartier, Het Landstratenkwartier en de Spoorbuurt ontstaan,
verandert er in de binnenstad weinig. De binnenstad heeft zijn historische sfeervolle aanzien behouden.
Gedeelten uit "Alkmaars historisch hart klaar voor de toekomst". wij zijn in Noord-Holland niet rijk aan
Stadsmuren
28
standbeelden en monumenten. In deze
tijd van mechanisatie zou een hommage
aan de man met schep en kruiwagen op
zijn plaats zijn: een beeld uit bijna alle
tijden. Zonder hem geen polderland in
Noord-Holland boven het IJ, dat staat
vast.
Van alle veranderingen en ver-
schuivingen van de laatste jaren is dit
wel een van de grootste van 425 jaar:
de rol van de man met schep en
kruiwagen is uitgespeeld.
