58
Oostzanerzeedijk: 100 roeden in Waterland
De Hogen- of Zaanderdam30
Het is onduidelijk wanneer precies de monding van de
Zaan in het IJ is afgedamd. Die dam was in ieder geval
in 1314 een feit. De schouten van West- en Oostzaan
functioneerden ieder op hun helft als dijkgraaf. De zeven
heemraden werden benoemd door de dorpen die belang
hadden bij de dam, te weten Graft, Schermer, Uitgeest,
Akersloot, Wormer, Oterleek en Oostzaan. Als bij de
Nieuwendam was het onderhoud in ieder geval eind
16e eeuw gemeen gemaakt. In de Hogen- of Zaanderdam
zaten vanouds sluizen voor de scheepvaart en afwate
ring. De in 1547 gebouwde Grote of Hondsbosschesluis
vormde tot het begin van de vorige eeuw een vitale
schakel in het verkeer te water. In de jaren 1608-1718
was over de dam bovendien een grote overtoom aanwe
zig waarover langs de Binnenzaan gebouwde scheeps-
casco’s in het IJ werden gesleept. De dam was bebouwd
met woningen en herbergen. De eigenaren waren
verplicht de bestrating voor hun panden op te breken
wanneer dijkgraaf en heemraden verhoging van de dam
nodig vonden en die na afloop weer te laten maken.
Het onderhoud stelde niet veel voor. De dam leverde na
de enorme ontwikkeling van Zaandam en de industrie
aldaar in de 17e eeuw soms zelfs zoveel inkomsten op uit
erfpachten, renten en recognities dat het bestuur geen
omslagen hoefde te doen, maar juist mad-madsgelijk
tot uitkeringen over kon gaan. De dam werd in 1827
overgenomen door de gemeente Zaandam.
De zeedijk van Oostzaan was verstoeld over de vieren
delen in de banne, het Hornder-, Zuider-, Kerk- en
Halervierendeel.31 Als elders werd de verstoeling iedere
33 jaar herzien. Helaas is onduidelijk wanneer de dijk
gemeen is gemaakt. De Gecommitteerde Raden meldden
in 1676 over de Oostzanerzeedijk dat de Dijcks-
lasten over 't gemeen mergen mergensgelijck [werden]
ghevonden’.32 Dat jaar was de gemeenmaking dus een
feit. Dertig jaar eerder, in 1646, was hier echter nog geen
sprake van. Schout en schepenen van het dorp waren
De Staten gaven eind juli 1637 te kennen dat voor de in
gelanden een gemene dijk beter was dan een particuliere
dijk, maar wilden toch eerst weten welk na- of voordeel
een ieder zou hebben. Het kon immers zijn dat landerijen
die belast waren met een weinig zorg vragend of een
kort stukje dijk extra hoge prijzen opbrachten en extra
hoog in de verponding - de belasting op onroerend
goed - waren aangeslagen en omgekeerd. De regenten
meldden echter dat hier geen sprake van was. De lande
rijen moesten per morgen dezelfde lengte dijk onder
houden en werden even hoog in de verponding belast. Zij
drongen op spoed aan. Er kon niet langer gewacht kon
worden met de aanbestedingen omdat het zomerseizoen
verstreek. Nadat de Gecommitteerde Raden positief
hadden geadviseerd, stemden de Staten op 12 augustus
1637 met de gemeenmaking in en machtigden schout
en schepenen als dijkgraaf en heemraden de werken
aan te besteden en de kosten om te slaan. Westzaan liep
hiermee in het Noorderkwartier voorop. De West-Friese
Omringdijk werd pas in 1650 gemeen gemaakt en de
Waterlandsezeedijk nog later in 1661, in beide gevallen
na jarenlang geharrewar en juridische procedures.29
Z/ rCA C ai rn
tji Shicrtkuk
HET IJ ROND
De Hogen- of Zaanderdam gezien vanaf de Buitenzaan. Van links
naar rechts de in 1608 gebouwde scheepsovertoom, de Grote of
Hondsbosschesluis, de Kleinesluis en de Duikersluis. Kaart van de
Dam te Zaandam door Claes Vastersz. Stierp, 1648. GAZ.
Lj
ic
f KV? •S'ovko vhX" c..«cctciicid i
