12" xa“c2,aLroCbd’??fCOn'T lTIC”
18
Een waterkering langs het IJ
De afdamming van het Spaarne heeft waarschijnlijk
omstreeks 1250 plaatsgevonden. De oudste vermelding
is de oorkonde uit 1253 waarbij de graaf van Holland
toestemming gaf om bij de dam een schutsluis te maken
voor de scheepvaart. De stormvloeden van 20 november
en 28 december 1248 zullen aanleiding geweest zijn
om het Spaarne af te dammen. Ook moet in die tijd een
dijk langs het IJ gelegd zijn, of werden bestaande dijkjes
versterkt tot een zeedijk.12
In de in het Latijn opgestelde oorkonde van
11 oktober 1255, waarbij de graaf zoals gezegd de
bevoegdheden van de heemraden erkende met betrek
king tot een viertal waterstaatswerken, worden die
werken als volgt aangeduid: 'Spernedam, Sidewende et
Aggerem Marinum qui Seedic vulgariter nuncupatur et
Suademburgdam’. De Zwadenburgdam of Zwammerdam
kan hier buiten beschouwing blijven, die lag in de Oude
Rijn. De drie eerstgenoemde werken zijn de Spaarndam,
de zijdwinde en de zeedijk (Aggerem Marinum’ die
in de volkstaal ‘Seedic’ genoemd wordt). Zijdwinde is
een soortnaam, een dijk die een gebied aan de zijkant
bescherming biedt. Met zeedijk wordt de dijk langs het
IJ bedoeld. Het IJ was een zeearm van de Zuiderzee. In
de al eerder genoemde oorkonde van Floris V uit 1286
wordt gesproken van 'een water heitet die Sparne daer
die wilde ze(e) in vloide ende vele ons lands plach te
bedervene’. Van der Linden wees op het voorkomen
van een zijdwinde ten zuidoosten van Spaarndam op de
overzichtskaart van Rijnland van Floris Balthasars uit
1615 en veronderstelde dat dit een waterkering was die
een schakel vormde tussen de Spaarndam en de zeedijk.
Spaarndam, zijdwinde en zeedijk vormden volgens hem
de oorspronkelijke loop van de noordelijke waterkering
van het hoogheemraadschap, later bekend als de
Spaarndammerdijk. Het tracé tussen de eigenlijke dam
en de zeedijk zou later rechtgetrokken zijn. Hij nam aan
dat de langs het IJ gelegen dorpen Houtrijk, Polanen,
Osdorp en Sloten na de stormvloeden van 1170 en
1196 al samengewerkt hadden bij het leggen van een
doorlopende beschermende dijk en dat zij na de storm
van 1248 het aanbod van het Rijnlandse bestuur om die
dijk onder zijn toezicht te plaatsen dankbaar hebben
aanvaard.13
Een aardige veronderstelling. Te bewijzen valt
het niet, bij gebrek aan bronnen, maar het is in ieder
geval niet onwaarschijnlijk dat er aan het eind van de
12e eeuw al plaatselijk dijkjes of kaden zijn aangelegd, die
later versterkt werden tot een zeedijk. Ook ten oosten van
Amsterdam ontstond eerst een kade langs de oever van
de Zuiderzee, die in de 14e eeuw als zeedijk betiteld werd.
Omstreeks 1310 lag er tussen Naarden en Haarlem een
ononderbroken zeedijk. De verschillende delen van die
dijk werden volgens Fransen onderhouden door de nabu
rige buurtschappen.14 Voor het Rijnlandse deel van de dijk
lag dat iets ingewikkelder; daar komen we nog op terug.
Over de exacte ligging van de oudste dijken
langs het IJ is weinig bekend. De Bont spreekt van een
dynamische, maar defensieve bedijking. Regelmatig
moesten dijken teruggelegd worden. Dat wordt een
'inlaagdijk’ genoemd, een dijk die na een doorbraak naar
achteren werd gelegd, omdat de na doorbraken in de
oude dijk uitgespoelde stroomgaten te diep waren
geworden om nog te herstellen. Delen van zo’n terug
gelegde dijk kunnen teruggaan op oudere zijkaden of
zijdwinden, die bij de ontginning van het veen waren ont
staan en later als buitenwaterkering gingen fungeren.15
Uit de oorkonde van Floris V uit 1286 blijkt dat
de waterkering langs het IJ het hele gebied tussen het IJ,
Wassenaar en de Zwammerdam, met andere woorden:
het hoogheemraadschap van Rijnland in wording,
moest beschermen tegen het water uit Zuiderzee en IJ.
vtak «-v*.OMlantepUd.rteta.M.foeta. Klof Mb™ w sMjM.™ slta,
««Ivxvacrftncvtnïcn-.U-hcutoi desmans fijns
r f t«n ghcncn btcbtnncn Men ttmundi onfe
njnlanr fowtc fo tn bicn «ben CS. Men bnc cnbc btc flufen bictn bcfcnbttcltgjhcn fuller. .vtfm^en biCtïbe'
momberen .bicbacr toejbefvoren hdben bcfcotnvcn fill cube bcttelrem fill bicn natHthc. dte flufen én
hacr mebebten ombijccr ce btc.i fanhdbncmct al berGcore^rebacr wc M)orr AlP'<- -w
cnbebtcw ltc\ vwmcbi .Wren ooctcn alft bte bcmcniïrrcn bacv op foren cnbexvifr bT f b ermov ötc vifohc
«fiCntc tnbtcnfltiftn nOi- r bufaIrnCn mcrW£
enft wn -vrgnngbc van bier - ..wnt \wr fo erft gbctpwkcn bar.bat bic w - -•z ente btc crhcfvtv™ 1
HET IJ ROND
Op 18 februari 1286 verleende graaf Floris V van Holland vergunning
de Spaarndam te herstellen en regelde hij het waterbeheer door de
heemraden en door de baljuw van Rijnland in een groot gebied ten
zuiden van het IJ. HHR, Collectie charters, CHRT-0002.
