143
In 1795 traden in West- en Oostzaan nog altijd schout en
schepenen volgens het middeleeuwse Kennemerrecht
als dijkgraaf en heemraden op. Gewone ingelanden
hadden geen enkele invloed op het bestuur en dat wrong
met de democratische principes van de Bataafse revolu
tie. De vergadering van Provisionele Representanten van
het Volk van Holland- die was in januari 1795 in plaats
gekomen van de oude Staten van Holland - bepaalde op
7 oktober dat wanneer een vierde van de ingelanden
dat wilde, er bestuursverkiezingen in de waterschap
pen gehouden moesten worden. In Oostzaan hadden de
ingelanden al op 2 september 1795 een aantal personen
aangewezen die een instructie moesten opstellen voor
door hun te kiezen heemraden, vier uit Oostzaan en vier
uit Oostzaandam. Het nieuwe bestuur ging ‘Dyk-Collegie’
heten en het stond als bij het hoogheemraadschap van
Rijnland onder voorzitterschap van een ‘dykrichter’. Adel
had in de nieuwe tijd van gelijkheid afgedaan en een
dijkgraaf kon dus niet meer, vond men ook in Oostzaan
en Oostzaandam. Het bestuursreglement werd op 21
februari 1796 door de ingelanden goedgekeurd waarna
de verkiezing plaatsvond. Dijkrichter en heemraden
kwamen zes dagen later, op 27 februari, voor het eerst in
vergadering bijeen. Zij maakten onder andere werk van
de overname van alle archieven met betrekking op de
polder van de gemeente.
In Westzaan hadden de zittende bestuurders
op 30 december 1795 een concept-reglement gereed
waarin de taken van de gemeente en de polder werden
omschreven als eerste stap in de scheiding. Na onder
zoek door een commissie werd dit reglement op
6 september 1796 vastgesteld. Ondertussen was onder
leiding van de vooraanstaande koopman en industrieel
Adriaan Rogge een actie op gang gekomen om tot
verkiezing van een polder- annex dijkbestuur te komen.
Hij wist inderdaad een vierde van de ingelanden mee
te krijgen en op 22 december 1796 vond in de gere
formeerde kerk van Westzaan een verkiezing plaats,
waarbij Rogge en zijn tegenstanders elkaar fel bestreden.
Enkele zittende heemraden moesten het veld ruimen,
maar schout Jan Evenblij bleef aan als dijkgraaf. Na nog
veel meer gesteggel met Rogge werd op 22 mei 1799 een
plan tot scheiding van de administraties van de polder
en de gemeente door hogerhand bekrachtigd. Hiermee
was ook in Westzaan een helemaal van de gemeente
losgekoppeld waterschap voor het beheer van de zeedijk
en de polderwerken definitief een feit.16
Revolutie op polderniveau15
8
13
10
14
15
12
16
HET IJ ROND
Natuurlijk werd deze belasting niet zondermeer geaccepteerd en dienden
o.a. de stad Alkmaar samen met de dorpen in het Duinkavel en het
Geestmerambacht protesten in, zie RAA, HHRS van de Hondsbosshe,
inv.nr. 828; Ambacht Geestmerambacht, inv.nr. 121.
Maas (1963), 70-73; Koninklijke Courant, 28-5 en 28-12-1808; Courrier
d'Amsterdam, 30-6-1811; Danner e.a. (1994), 83-85.
Aten en Smit (2004), 4-6; De Vries (1876), 478, 600-601; Verkade (1982),
166-173; Schilstra e.a. (1979), 175; Vredenduin (1903), 200-204;
Ankum e.a. (1991), 616; WA, polder Oostzaan, inv.nr. 100, fol. 1r., 2r., 2v.;
inv.nr. 184; inv.nr. 169.
Onder het in 1801 aan de macht gekomen conservatieve Staatsbewind
werd vaak het dijk- en polderbeheer weer bij het gemeentebestuur
ondergebracht, o.a. ter besparing van kosten. In Oost- en Westzaan is
echter van het terugdraaien van de klok afgezien.
Als symbool van de nieuwe
tijd van vrijheid, gelijkheid
en broederschap werden
overal fraai opgetuigde
vrijheidsbomen geplaatst
zoals deze te Oostzaandam,
ingewijd op 29 september
1795. Ingekleurde ets,
anoniem. GAZ.
Maas (1963), 126-135.
Van Foreest (1756-1825) was o.a. nauw betrokken bij de instelling
van de peilbemaling op Schermerboezem, zie Belonje (1945), 150;
Borger en Bruines (1994), 77-78.
Maas (1963), 47; GAZ, HHL Assendelft, inv.nr. 541, brief landdrost dep.
Amstelland, 10-7-1810. In de ring ten zuiden van het IJ werd
D.C. Gevers van Endegeest tot president benoemd.
11 GAZ, HHL Assendelft, inv.nr. 541, brieven ringcommissie, 29-8-1811,
3-4-1812. Zie ook NHA, HRS St. Aagtendijk, inv.nr. 18, brief ringcommissie,
24-4-1812.
Maas (1963), 39-40; GAZ HHL Assendelft, inv.nr. 541, besluit Napoleon
over het dijkonderhoud, 14-11-1810.
