Burghorn, een ham of
hoek slijks bedwongen
9
De polder Burghorn heeft een veelbewogen geschiedenis.
Hij ligt daar klein maar weids tussen de dijken. Wie niet
beter weet, zou denken dat hij kijkt naar een landschap
dat er altijd zo bij gelegen heeft. Weiden en bouwland,
een weg waaraan een paar boerenbedrijven, en aan de
randen bij de dijken eveneens een enkele boerderij, al
of niet nog in bedrijf. En langs de Oudedijk een groot
vakantiepark. Het geheel is zo’n 300 hectare groot.
Liggend onder een hoge hemel roept het geheel
mogelijk toch de vraag op wat die dijken daar doen. Die
omarmen dat poldertje toch niet voor niets. Waar is het
water dat deze polder bedreigt of bedreigde. Geen zee,
geen meer, geen rivier te bekennen. Wel drie dijken en
zelfs in Sint Maarten, het enige dorp dat voor een deel
grenst aan het poldertje, een dijk. En alle vier de dijken
hebben een naam. Achter die namen gaat voor een deel
de geschiedenis schuil van de polder Burghorn.
In het dorp heet de dijk die in het zuidwesten de
polder begrenst de Hoge Buurt, de erven van de huizen
lopen voor een deel steil naar beneden, de dijkhelling.
De dijk in het noordoosten, op de grens met de stad
Schagen, heet Oudedijk. Er is nauwelijks meer sprake
van een dijk, omdat hij in het verleden is afgegraven.
In die dijk zit een sluis, met zijn eigen verhaal. In het
zuidoosten ligt de dijk die nu Valkkogerdijk heet naar
het dorp met de naam Valkkoog, waarvan de geschiedenis
ook al verbonden is met deze polder. Deze dijk heette
ooit de Schagerdam of ook de Nieuwe Schagerdam
en tenslotte was hij vele eeuwen bekend als de
Vrieschendijk. De laatste dijk, die in het westen, de
hoogste nu, heet de Nieuwedijk in de huidige atlassen,
maar zijn oude naam is Nieuwe Westfriesche Zeedijk.
Hij grenst aan de Zijpe, die andere, zeer grote polder
tussen het noordwesten van West-Friesland en de
duinen met daarachter de Noordzee.
In dit boekje zal het gaan over de geschiedenis
van de polder Burghorn, over het moment van ontstaan
halverwege de 15e eeuw, over wat er gedaan moest
worden voordat de inpoldering kon beginnen, over de
inpoldering zelf, over de inrichting van dat nieuwe land,
over het grondgebruik en over de mensen die erbij
betrokken waren. De Burghorn is weliswaar een kleine
polder, maar markeert in de waterstaatsgeschiedenis van
het Noorderkwartier toch een heel belangrijk moment.
Het gaat om de vroegst bekende landaanwinning van
formaat in het Noorderkwartier.5 De Burghorn vormt
het omslagpunt van een defensieve omgang met het
water naar offensief handelen, naar het (terug)winnen
van land op het water. De Burghorn beet het spits af in
een ontwikkeling die in onze provincie een (voorlopig)
eindpunt vond met de bedijking van de Wieringermeer
in de jaren 1927-1930.
In deze hoek slijks ten westen van Schagen werd
dus halverwege de 15e eeuw geschiedenis geschreven,
al waren de bewoners zich daarvan waarschijnlijk niet
bewust. Hun aandacht werd in beslag genomen door het
geploeter van alledag en rampen als de grote over
stroming in het begin van de 16e eeuw. Het landschap
onderging opnieuw een grote wijziging toen een eeuw
later werd gestart met de bedijking van de Zijpe. Een
kort hoofdstuk zal handelen over wat er gebeurde nadat
die polder in 1597 eindelijk definitief boven water was
gekomen.
De historie van de polder Burghorn begint
met de plannen tot bedijking van de 'ham of hoek slijks’
halverwege de 15e eeuw. De geschiedenis van deze 'ham
of hoek slijks’ is echter vele eeuwen ouder en reikt tot
in de vroege middeleeuwen. Daarvoor verliest de plek
zich in het landschap zoals de bewoners ten tijde van
de Romeinen dat gekend en bewoond hebben. Er lag
toen een kuststrook met duinvorming en strandvlakten
met daarachter een gebied van veen en hei, van kreken,
rivierarmen, moerasbossen, meertjes, struiken en beken.
Vele eeuwen daarvoor - en nu verzand en verkleid -
baande zich een reusachtige zeearm een weg naar het
oosten, beginnend vlak ten zuiden van het huidige
Bergen, naar het noorden reikend tot aan Schagen en
vervolgens afbuigend naar en door het huidige oosten
van West-Friesland. Wie nog verder terug wil het
verleden in, zal een schacht moeten boren naar en
door diep liggende grondlagen.
Aan het eind van de 10e eeuw schonk graaf
Dirk II aan zijn klooster in Egmond land op een
aantal plekken in het huidige Noord-Holland, onder
andere het gebied dat bekend is geworden als de
villa Scagha, liggend tussen Sint Maarten en Schagen.
5
Aten (2009), 20-21.
BURGHORN VAN KWELDER TOT POLDER
