65
Gasgeneratoren als noodoplossing
brengen. Maar waarom kon burgemeester G.D. Rehorst
wel aan olie kon komen en dijkgraaf PJ. Kruisveld niet?
De burgemeester had, zo werd verondersteld, als lid
van de zogenaamde streekcommissie, meer invloed dan
de dijkgraaf. Waarom had deze dan niet de hulp van de
burgemeester ingeroepen bij het krijgen van olie voor
de bemaling? Dijkgraaf Kruisveld verzekerde dat het
aan hem niet had gelegen. “Het is voor de ingelanden
te hopen, dat het nergens meer aan liggen zal en dat
er water komt, zoveel en zo spoedig mogelijk”, conclu
deerde de Schager Courant. Want zoals de burgemeester
onderstreepte: “Polderbelang is gemeentebelang”.193
Veel waterschapsbesturen waren druk bezig met het
anticiperen op krapte en schaarste. Om stookolie te
sparen, besloot het algemeen bestuur van Rijnland twee
antraciet-gasgeneratoren aan te brengen in het dieselge-
maal in Spaarndam. Dit gemaal werd, net als de andere,
's nachts bewaakt om diefstal tegen te gaan. In de zomer
van 1941 ging de aangepaste bemaling in bedrijf.
Gasgeneratoren bleken de enige optie te zijn
om de boezemgemalen draaiende te houden. Omdat na
1 september 1941 geen materiaal meer beschikbaar was,
had het college van dijkgraaf en hoogheemraden van
Rijnland, buiten het algemeen bestuur om, 68.000 gulden
uitgegeven aan twee gasgeneratoren bij Werkspoor-
Stork. In de oktober-vergadering van het algemeen
bestuur werd deze plooi weer gladgestreken.194
Op aandrang van Provinciale Waterstaat werd
het dieselgemaal van de Beemsterpolder bij Oosthuizen
voorzien van een gasgenerator. Elektrische aandrijving
was onmogelijk omdat hiervoor een nieuwe elektriciteits
kabel met een lengte van 1,7 km nodig zou zijn. Boven
dien beliep de levertijd voor de benodigde transforma
tors uit Zweden zeven maanden, zo rapporteerde de
opzichter in mei 1941. In augustus van dat jaar kon toch
nog wat stookolie worden verkregen van de provincie,
maar die was uitsluitend bestemd voor reserve. De
voorraad mocht alleen met machtiging van Provinciale
Waterstaat worden aangesproken. De door Werkspoor
geleverde gasinstallatie kwam in juni 1942 gereed, maar
werkte slecht omdat er vette kolen werden gestookt die
veel teerafzetting veroorzaakten. Goede magere kolen
waren bijna niet te krijgen.195
In de kleine Broekermeerpolder, een droog-
makerijtje uit de 17de eeuw bij Broek in Waterland,
begon het polderbestuur zich in februari 1941 zorgen te
maken. De polder had een dieselgemaal en de gasolie-
toewijzing was gering. In mei drong Provinciale Water
staat op aanschaf van een gasgenerator aan. De polder
overwoog toen ook nog plaatsing van een windmotor,
brongas gewonnen met nortonpompen en elektrische
bemaling. Deze mogelijkheden bleken echter onhaalbaar
of te duur. Uiteindelijk kreeg Werkspoor eind september
1941 opdracht een gasgeneratorinstallatie neer te zetten.
De oorspronkelijk op 6.500 gulden geraamde kosten
liepen op tot 14.000 gulden en tot overmaat van ramp
werkte de koelwatervoorziening eerst niet goed. Na de
bevrijding maalde de polder door met de gasinstallatie.
Door vervuiling kreeg de motor echter een vastloper.
De monteur adviseerde weer op gasolie over te stappen,
anders ging de motor onherroepelijk kapot. Begin
oktober 1945 besloot het polderbestuur hiertoe en res
teerde van de enorme investering een partij oud ijzer.196
191
192
196
GEEN SOLDAAT KAN DE POLDER REGEREN!
Interieur van het gemaal van het hoogheemraadschap
van Rijnland in Gouda, 1941-1942. In de kelder waren
gasgeneratoren opgesteld. Via de op de foto zichtbare
buizen werd het gas naar de motoren geleid. HHR,
NL-LdnHHR, collectie beeld en geluid, Foto-000054.
193
194
195
WA, tg. 1055, VNHW, verslag overleg met Provinciale Waterstaat,
24-4-1941.
‘Polder Heerhugowaard. Er komen twee electrische motoren’, Alkmaar-
sche Courant, 22-8-1941; RAA, Aten, inkleiding Inventaris archieven pol
der Heerhugowaard, 21-22. Op 3-7-1943 werd het polderhuis bij Oudorp
door schietende vliegtuigen beschadigd.
‘De bemaling in de polder’, Schager Courant, 26-6-1941.
HHR, tg. 1.1.2, inv.nr. 85, verslag VV, 6-3 en 1-10-1941.
WA, tg. 0207, waterschap Beemster, inv.nr. 88; inv.nr. 125, notulen D&H,
30-5 en 16-9-1942; inv.nr. 120, notulen alg. vergadering, 14-8-1941.
WA, tg. 1034, Broekermeer, notulen D&H, 14-2-1941 tm. 21-5-1942 en
4-10-1945.
