De situatie zoals die ontstaan was na de
stormen van 1248
Nonnetjes en gapers in de Schagerwaard
Over een vroegere doorbraak van de Schagerdam
kan nog iets worden gezegd. Wanneer deze plaats
had, is zoals gezegd niet duidelijk. Gottschalk vond
drie mogelijke data waarop in dit deel van het land
een storm zodanig heeft huis gehouden dat door
braken van de bestaande dijken en dammen waar
schijnlijk zijn en ook worden gemeld.73 In 2007 is
er een kleine archeologische opgraving gedaan op
het terrein van een nog aan te leggen golfoaan in de
noordwesthoek van de Schagerwaard. Daaruit bleek
dat in de Late Middeleeuwen zeewater 'een ooit aan
wezig oud oppervlak heeft opgeruimd', zoals Diederik
zegt.74 Er werden nonnetjes en strandgapers in situ
(ter plaatse en nooit verplaatst) aangetroffen, waaruit
volgt dat er in korte tijd veel sediment is afgezet. Dit
is ongetwijfeld het gevolg van een overstroming die
met flink geweld gepaard ging.
Nonnetjes Macoma
balthica). Stevige,
rond-driehoekige schelp.
Crème, geel, oranje
of roze, met name de
binnenkant en bij de top.
Litoraal en sublitoraal,
diep ingegraven in matig
fijn zand of slik. Foto
Henk Witte.
Strandgaper (Mya
arenaria)Stevige,
eivormige schelp.
Kalkwit tot geelwit, met
roestbruine vlekken.
Litoraal en sublitoraal,
tot 0,4 m ingegraven in
een fijne zand- of slik-
bodem. Wordt gegeten.
Foto Henk Witte.
gebied dat open lag voor het water vanuit de Zijpe wel
van alles. Er had verspoeling van het veen plaats, de
bewoners bewerkten ondertussen de gronden die wel
bruikbaar waren. Er had ook aanslibbing plaats
gedurende de genoemde lange periode. Er werden
mogelijk ter bescherming tegen het water woonhoog-
ten aangelegd, zo die niet al eerder waren opgeworpen.
Het gebied van de landerijen van de abdij van Egmond
was bovendien zeker niet het enige dat te kampen had
met wateroverlast. Kortom, er was voor de stormen
van november en december 1248 al lang een situatie
ontstaan die om drastische maatregelen vroeg. Het
gebied moest worden afgestoten of zodanig hersteld
dat het opnieuw vrucht - in alle betekenissen van het
woord - kon voortbrengen voor de abdij. Gezien de
maatregelen die op stapel stonden en werden geno
men, was de abt kennelijk tot de conclusie gekomen
dat de baten groter zouden zijn dan de kosten. Daar
naast kunnen overwegingen van politiek-strategische
aard hebben meegespeeld. Daarover straks iets meer.
genoemd. Deze dijk, schrijft hij, herstelt het land in
zijn oude vorm. Wat er ook precies gebeurd was in het
verleden, de uitspraak van de abt in 1250 dat het land
vele jaren onbruikbaar was, kan niet alleen maar van
toepassing zijn op wat er in 1248 plaats had. De abt
overdrijft niet, hij heeft er ook weinig reden toe.
Er is een ander gegeven in de oorkonde dat
toch enig licht kan werpen op de situatie van voor en
direct na de stormen van 1248. De noodzaak een nieu
we dijk te bouwen hoeft niet per se in te houden dat
er helemaal geen dijk heeft gelegen. Ten eerste wordt
in beide oorkonden, waarin geld wordt vrij gemaakt
voor dijkherstel of daaraan besteed geld terugbetaald,
gesproken over herstel van de dijk bij Schagen. Dat zou
kunnen inhouden dat er al een dijk lag en herstel ervan
nodig was. Ten tweede, als de nieuwe dijk klaar is,
blijkt er langs de dijk over de gehele lengte ervan nieuw
land te liggen aan de zeekant, en dat zal ongetwijfeld
zijn gebruikt als weidegrond, om schapen en koeien
op te laten grazen, zoals op een gemeenschappelijke
De Schagerdam, de dijk die het gebied van de abdij
sinds 1250 beschermde tegen het water uit de Zijpe 73 Gottschalk dl. 1 (1971), 80 e.v., 121 e.v., 136 e.v., 174 e.v.
wordt door de abt in de oorkonde een nieuwe dijk 74 In Van Eerden (2008), 26.
DE SCHAGERDAM EN DE ABDIJ VAN EGMOND 47