'-^L X' f>. •J^Srv s C *A ^•V._. WfcflWPV -irtï# «4 laföe' r Het 'Barx Werck' in de Heerhugowaard. Detail uit een kaart van de onbedijkte Heerhugowaard door Baert Claesz., 1626. Regionaal Archief Alkmaar. De naam zelf suggereert dat het om het werk gaat van de eigenaar of ontginner die de naam Berg of Berch(t) draagt. Onder werk moet hier worden verstaan het stuk al of niet omdijkt land waarvan deze Berg gebruikt maakt. Werk in de betekenis van bijvoorbeeld bolwerk. Deze mogelijkheid verdient de voorkeur, omdat we in het eerste deel met een genitief hebben te maken, het werk van Berg. De Withmere De oudste vindplaats voor het woord Withmere is net als bij Bergeswerk de oorkonde van 1250. Ook van deze naam is de spelling veranderd in de loop van de tijd, het is Witsmeer geworden, een enkele keer Witzmeer. Dat is al vrij gauw gebeurd. De andere naam voor dit water is Schagerwaard. Deze drie namen geven in kort bestek een zekere ontwikkeling aan. Withmere betekent breed water, with is wijd in de betekenis van breed.27 Mogelijk is dat al vrij snel - dat wil zeggen in de loop van een paar eeuwen - niet langer begrepen, de naam Witsmeer is in gebruik gekomen.28 Tenslotte is het water en zijn de oeverlanden zo breed of moerassig geworden, of stond het land er langs zo vaak en zo lang onder water, dat het woord waard in gebruik is geko men, al of niet in navolging van de Heer Hugo Waard. We spreken van een 'waard' als het gaat om laag langs water gelegen land dat makkelijk overstroomd kan worden. Denk aan de uiterwaarden langs de grote rivieren. Zo werd het ook gebruikelijk om het over de Schagerwaard te hebben. In 1607 wordt de Witsmeer verkocht uit de nalatenschap van graaf Lamoraal van Egmond. Vervolgens komen de hoge en lage heerlijkheid van Harenkarspel in handen van Jacob Huygensz van der Dussen en daarna in die van Johan Basius.29 Dan wordt er gesproken over de Schagerwaard. In ieder geval tot 1850 is de Schagerwaard eveneens bekend als de Witsmeer, zoals blijkt uit een kaart uit het midden van de 19e eeuw aanwezig in het Regionaal Archief Alkmaar. Anthonius Metius noemde voor het gemak van de raadplegers in het begin van de 17e eeuw op de al genoemde kaart vervaardigd voor de droogmaking van de Heerhugowaard beide namen: Schager Waert of Wits Meer. Ook in de transportregisters van Schagen worden beide namen enkele malen naast elkaar gebruikt. In een akte van 31 januari 1588 komen we bijvoorbeeld tegen: 'De Schagerwart of anders ge- naempt de Witsmeer' en in een akte van 4 maart 1644 lezen we: binnen onsen banne Schagen] buijten de Sijtwindt binnen de Ringdijck vande Schagerwaert ofte Witsmeer (,..)'.30 Er is overigens geen bewijsplaats betreffende de wijziging van Withmere in Witsmeer. Hoe het ook zij, er is voldoende aanleiding om te besluiten dat Withmere en Witsmeer identiek zijn en later bekend staan als de Schagerwaard, ook al is er zoals gezegd geen tekst te vinden waarin de namen Withmere en Witsmeer naast elkaar voorkomen. Beide namen, Bergeswerk en Withmere, blijken inderdaad van doorslaggevende geografische betekenis te zijn. De een, Bergeswerk, vormt de zuidgrens van het 26 DE SCHAGERDAM EN DE ABDIJ VAN EGMOND

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 2015 | | pagina 27