Waar liggen de zes hoeven, genaamd villa scagha, aan
het eind van de 10e eeuw door graaf Dirk II en zijn
vrouw geschonken aan hun klooster in Egmond? Deze
villa scagha komt niet uit de lucht vallen. Het gebied
waarover de abt het heeft in 1250 kan geen ander zijn
dan het gebied bevattende de zes hoeven die Dirk II
aan het eind van de 10e eeuw aan het klooster schonk.
In de oorkonde van 1250 staan enige topogra
fische aanduidingen. Daardoor kan deze villa scagha,
het gebied dat de abt op zijn beurt aan de hoevenaars
in erfpacht gaf, worden gelokaliseerd. Het gaat om
Bergeswerk (r. 7), Withmere (r. 14) en Geddenmore
(r. 48). De dijken waarvan in deze oorkonde sprake
is krijgen geen van alle een naam. Vanzelfsprekend
wisten de betrokkenen heel goed om welke dijken het
ging. Ons gaat het er in de eerste plaats om over welke
dijk de abt het heeft als hij spreekt over de nieuwe
dijk die 'tegen enorme uitgaven en hoge kosten' wordt
gebouwd. Die dijk blijkt pas enige tijd na 1250 een
naam te hebben gekregen, zoals straks aan de orde zal
komen.
G. de Vries Az. gaat in op het gebied dat de
abt van de abdij van Egmond in 1250 aan zijn hoeve-
naars in erfpacht geeft. Hij staat daar uitvoerig bij stil
in zijn beschrijving van de kaart van het Noorderkwar
tier zoals hij die heeft gereconstrueerd voor het jaar
1288.21
Bergeswerk, Berchteswerc of Bergeswerck
De spelling van dit woord varieert, maar de basisele
menten waaruit het woord bestaat zijn uniek en laten
zich niet verdringen hoe ze ook geschreven worden.
Ze klonken kortom zeer lange tijd hetzelfde in de
oren van degenen die ze op schrift weergaven, ook al
gebruikten ze soms wat andere lettertekens.
De eerste vermelding van Berchteswerck blijkt
die van de oorkonde van 1250 te zijn. Geus vermeldt
een groot aantal vindplaatsen van dit merkwaardig
gevormde en wat langgerekte stuk land.22 Het gaat om
een reeks eilandjes, die met elkaar in de loop van de
tijd zijn verbonden tot een geheel, vanaf de late Mid
deleeuwen tot nu toe in gebruik als bouwland, tegen
woordig volgebouwd met kassen. De samenstellers van
het boek over de veldnamen van Noord-Scharwou-
de, die verwijzen naar het artikel van Geus, hebben
daaraan nog nieuwe vermeldingen uit andere, latere
bronnen toegevoegd.23
Bergeswerk maakt onderdeel uit van de
huidige Heerhugowaard, op de hoogte van Noord-
scharwoude. Het is buitendijks land, buitendijks ten
opzichte van de Oosterdijk. Een oude vermelding
van Bergheswerc komt voor in de Rekeningen van de
Grafelijkheid, 24 augustus 1343-16 augustus 1344.24
Broek (Broek op Langedijk), de Waard (de Heerhugo
waard) en Bergheswerc (de Noordscharwouderpolder)
worden daar direct na elkaar genoemd en dat is niet
zonder reden. Broek (op Langedijk) ligt pal ten westen
van de (Heerhugo)Waard en Bergheswerc ligt erin, pal
ten oosten van Noordscharwoude. Ze worden in de
rekeningen in één adem genoemd.
In een charter van 29 februari 143225 vermeld
in het door Van Mieris samengestelde charterboek
komt Bercxwerck voor in een andere context. Vrouwe
Jacoba (van Beieren) geeft aan Jan van Egmond de
Hoge Heerlijkheid van Oudkarspel en van Bakkum in
leen. Ze moeten beide nauwkeurig worden omschre
ven. In de opsomming van de grenzen van Oudkarspel
vinden we Berexwerck:
endegunnen mits desen tegenwoordigen brieve
de Heerlicheden, ende goederen van Outkarspel
binnen der bepalinge, hier nae beschreven, dat is te
verstaen, Eerst van Oude Nyedorper Ban Westwaert uyt
tusschen Berexwerck, ende Jeldericx Bosse ten midwegen
gescheyden tusschen Endtger Zymertz. aen de Zuytzyde
in Noortschaarwouder Ban, ende Abba, Garbrants zoon
aen de Noortzyde in Oudtkerspellerban, ende voorts
Westwaert recht op streckende aen de winterwech, ende
voorts den winterwech Suytwaerdt aen de sydwindt,
ende voorts die sydwindt Westwaerts aende Rekerdyck,
ende van de Rekerdyck Noortwaert aen Warmenhuyser
ban, ende voorts des Heeren lant van Egmont bepaelt
met den Ban van Haringkarspel, also als dat daer aen
gelegen is 26
Tenslotte laten de in verband met de droogmaking van
de Heerhugowaard door Anthonius Metius en Baert
Claesz vervaardigde kaarten (zie afceelding), duidelijk
zien waar Bergeswerk ligt.
21 De Vries (1864), 23-26; idem (1876), 4, 149, 156-159, 170, 205. Deze kaart is
met bespreking afgedrukt in Lambooij (1987), 18-22.
22 Geus (Zutphen 1977).
23 Boekel e.a. (2012), 317 e.v.
24 Hamaker dl. 2 (1876), 258, vermelding dat rentmeester van Gheraert Ecker
van Bergheswerc ende van dat daer toe behoirt' een zeker bedrag ontvangt.
De overige ontvangsten uit de onmiddellijke omgeving komen van cYve
Oudrix van den dijc after Broic', van Gheirbout Gheraerts zone van den
werven ende thoghelant op den Waert en van Heyne Zyvaerts zone van ere
hofstede in Broec. Broic of Broecc, Bergheswerc en thoghelant op den Waert
liggen bij elkaar.
25 De oorspronkelijke datum is 29-2-1431, maar de Paasstijl is gebruikt, het
jaar 1431 liep dus van Pasen 1431 tot Pasen 1432. In 'onze' tijdrekening
(Nieuwjaarsstijl) is dus in februari het jaar 1432 al begonnen.
26 Van Mieris (1753-1756), dl. 4, 1000.
25
DE SCHAGERDAM EN DE ABDIJ VAN EGMOND