DE ZEEWERING TIJDENS DE OORLOG
EN WEDEROPBOUW
toe met circa 20 procent. Bij Den Oever nog veel meer,
namelijk zelfs 100 procent. De commissie-Lorentz had
deze effecten in zijn berekeningen al voorzien.
Als gevolg van de afsluiting van wat nu IJs-
selmeer werd is het hele watersysteem van het Texelse
Zeegat sterk gewijzigd.155 In de nieuw gevormde Wad
denzee kwam de vloed hoger te staan dan voorheen.
Maar door die hogere waterstand kon deze evenveel
bergen als voor 1932: de hoeveelheid water in de
komberging veranderde dus maar weinig. In Fries
land en Groningen was men bezorgd om deze hogere
waterstanden, maar volgens de commissie-Lorentz
konden de bestaande Waddenzeedijken dat wel aan.
Dat Rijkswaterstaat omstreeks 1930 de bewuste dijken
alvast tot 4,70 m NAP had verhoogd, door ze onder
meer te voorzien van waterkerende muren, doet niets
af aan de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid van
Lorentz' berekeningen.
Veranderde het volume van de komberging
maar weinig, de geulen nabij de zeegaten van Texel en
het Vlie verdiepten zich wel degelijk. Verder vlakte de
Texelstroom af en veranderde de stroomrichting van
een westelijke in een zuidzuidwestelijk richting. Dat
was al enige tijd aan de gang, maar nam door de nieu
we toestand geweldig toe, met consequenties voor het
Schulpengat, dat steeds dieper werd. Parallel hieraan
ontstond zelfs een nieuwe geul, het Nieuwe Schulpen
gat, dat de Huisduiner kust steeds dichter naderde.
Kaaphoofd stak zodoende meer en meer als een echte
kaap in zee. Het strand bij Huisduinen verdween. Op
de kaarten met peilgegevens is te zien dat de diep-
telijnen steeds dichter bij elkaar kwamen. Tegelijk
bleef oostelijk van Kaaphoofd, als gevolg van dezelfde
veranderende stroomrichting, juist zand liggen. Een en
ander leidde er toe dat het Molengat langs de kust van
Texel geleidelijk ondieper werd.
Wat de Waddenzee zelf betreft: vanuit het
Marsdiep buigt de hoofdgeul sinds 1932 ter hoogte van
de Afsluitdijk af naar het noorden en vertakt zich daar.
Tegelijk is de betekenis van de Vliestroom nog geringer
geworden dan deze in de negentiende eeuw al was.
Ook langs de noordwestkust van Friesland stroomt
tegenwoordig Marsdiepwater; de Vlieter, voorheen een
belangrijke geul ter hoogte waar zich nu het Monu
ment op de Afsluitdijk bevindt, slibde dicht. Hetzelfde
gold voor andere geulen waar het Zeegat van Texel
voorheen zijn invloed uitoefende.
Doordat de vloedstanden op het Wad hoger
werden, kwam er ook meer zand naar binnen. Men
pleegt dan te zeggen dat de (westelijke) Waddenzee een
geweldige 'zandhonger' had. Dat was vooral te mer
ken in de binnendelta (vloedkom) van het Zeegat van
Texel: daar bedroeg de jaarlijkse zandafzetting circa
200 miljoen kubieke meter. De buitendelta verloor
nagenoeg eenzelfde hoeveelheid. Al dit zand werd
(en wordt) grotendeels weggezogen van de Texelse en
Noord-Hollandse Noordzeekusten; het totaal wordt
geraamd op vier en een half miljoen kubieke meter
per jaar. De problemen die dat met zich meebrengt,
worden sinds de jaren tachtig zo goed (en goedkoop)
mogelijk bedwongen door jaarlijks grote hoeveelheden
zand op de Noordzeestranden te spuiten. Daarmee
wordt voorkomen dat het land in zee verdwijnt. Sa
mengevat betekent het dat het zand op de bodem van
het Marsdiep voortdurend in beweging is, al lijkt dat
de laatste tijd wat te zijn afgenomen.156
Onderdeel van de Atlantikwall
Op 10 mei 1940 wierp een formatie Duitse vliegtuigen
een twaalftal magnetische mijnen boven de haven van
Den Helder af zonder dat het afweergeschut van de
marine dit kon verhinderen. Gelijktijdig werden door
Duitse bommenwerpers en jagers achtereenvolgens
de vliegkampen De Kooij en De Mok aangevallen. De
aanwezige Nederlandse jagers en lestoestellen waren
meteen uitgeschakeld.
Vanaf de eerste oorlogsdag heeft Den Helder
ernstig geleden onder Duitse en geallieerde bombar
dementen en beschietingen. De hele oorlogstijd door
zijn dat er niet minder dan 117 geweest. Voeg daar
nog bij 32 mijnontploffingen die eveneens veel schade
aanrichtten. In totaal werden door oorlogshandelin
gen 1.800 huizen vernield en 179 burgers kwamen als
gevolg van bombardementen om. Veel slachtoffers
werden op Huisduinen begraven.
De Noord-Hollandse kust werd na de mis
lukte Britse (proef)landing van augustus 1942 bij
Dieppe (Frankrijk) een belangrijk onderdeel van de
Atlantikwall. Den Helder werd uitgeroepen tot Vertei-
digungsbereich. Het oudste deel van de stad, 'de oude
151 Uitvoerige beschouwingen en schetstekeningen in NHA, tg. 156 inv.nr. 718,
bijlagen nr. 5900 D/199 bij brief 18-9-1927.
152 NHA, toegang 156, inv.nr. 718, brief J.G. Scharp, hoofding. te Alkmaar, nr.
2826; inv.nr. 720, brief 4-4-1929, nr. 2038 D/95.
153 Met illustratieve dwarsdoorsneden bij Jongenelen (1963), 115 e.v.
154 Kooiman (1936), 77-78.
155 De Studiedienst van Rijkswaterstaat in Hoorn voerde veel onderzoek uit, zie
bijv. een rapport over de oorzaken van oevervallen uit 1966: NHA, tg. 350,
inv.nr. 974.
156 De onvoorspelbaarheid van de zeestromingen doet zich ook elders voor. Een
bericht in de krant van 20-9-2012 meldde dat zich ter hoogte van Lauwersoog
een nieuwe geul in het Wad heeft gevormd die de afsluitdijk van het Lau
wersmeer rechtstreeks bedreigt. Over 200 meter waren noodreparaties nodig.
De Lauerssé moat ticht', werd in Friesland in de jaren vijftig om het luidst
geroepen. Maar de zee laat ook daar niet met zich sollen.
DE HELDERSE ZEEWERING SINDS 1750
67
