ÈiÜli' DIJKGESCHIEDENIS TUSSEN 1795 EN 1916 DE FRANSE TIJD (1795-1813) C 11 It U N 1 X G S - li!"., i. li V.i, i j| li11!!'1 Met de inval van de Fransen in de strenge winter van 1795 maakte de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden plaats voor een nieuw staatsbestel, de Bataafse Republiek (1795-1806). Het betekende het moeizame begin van wat na verloop van tijd 'Neder land' ging heten.49 De geboorte van de nieuwe staat gebeurde niet zonder complicaties en de revolutionaire leuze 'Gelijkheid, Vrijheid en Broederschap'50 verdween al snel weer naar de achtergrond. Centralisatiepogingen van het waterbeheer De oude Republiek was een bond van zeven soeverei ne gewesten, ieder met een eigen staatsinrichting en belastingstelsel, waarbinnen stedelijke gemeenschap pen bovendien gesloten bastions vormden. Het alles overheersende Amsterdam voorop. Na 1795 kregen krachten die streefden naar centralisatie de ruimte; zij wensten een eenheidsstaat waarin één regering in Den Haag het voor het zeggen had. De voorstanders van dat idee vond men met name in Holland; de landgewes ten vreesden dat zij in de nieuwe constellatie moesten opdraaien voor de enorme schuldenlast die Holland meebracht. Maar ook in ditzelfde gewest waren er die de soevereine eenheidsstaat verwierpen als potentiële onderdrukker.51 Gezien de recente ontsporingen van de Franse Revolutie in een schrikbewind was dat heel begrijpelijk. Na een paar uitermate onrustige jaren leek in 1798 de toekomst hoopgevend. De eerste grondwet (Staatsregeling) van dat jaar voorzag de nieuwe Ba taafse Republiek op diverse terreinen van een overwe gend gecentraliseerd bestuur; ze bleek later de meest nationale van alle constituties die nog zouden volgen.52 Van de ooit zo soevereine gewesten bleef niets over: zelfs de grenzen werden (tijdelijk althans) weggevaagd. Vanzelf ging dat niet: de grondwet kwam pas tot stand na zeer felle debatten tussen voor- en tegenstanders van de eenheidsstaat. Voor de aanvaarding ervan bleek zelfs een (door de Fransen ondersteunde) staatsgreep nodig. De nieuwe organisatie van het overheidsappa raat voorzag in door 'agenten' geleide departementen; de rijksoverheid werd onder meer verantwoordelijk voor de uitoefening van centraal waterbeheer.53 Deze taak werd opgedragen aan de 'Agent van Policie en Binnenlandsche Correspondentie', in de hedendaagse terminologie: een minister van Binnenlandse Zaken. Al op 24 mei 1798 vond de oprichting plaats van het 'Bureau van den Waterstaat', een waterstaatskorps dat een eind moest maken aan de eeuwenlange verbrok kelde waterstaatszorg en dat de agent moest bijstaan in de uitoefening van zijn centrale bevoegdheden.54 Aan het hoofd van dit bureau, dat het beheer ging voeren aiHjli-HHS niHHV.miti ji Portret C. Brunings. Iconografisch Bureau/Stichting RKD, Den Haag. over alle waterstaatswerken die ten laste van de schat kist kwamen en dat zich vooral richtte op de inspectie van zee- en rivierdijken en de polders, stond voormalig inspecteur-generaal van 's Lands Waterwerken in het gewest Holland, Christiaan Brunings. Hij was de meest gezaghebbende waterstaatsman in zijn jaren en fel voorstander van nationaal waterstaatsbeheer. Door deze maatregelen kwamen de zee gaten en de grote rivieren onder direct toezicht en in sommige gevallen zelfs onder direct beheer van de centrale overheid. Maar daar bleef het niet bij. De waterschappen werden onder strikt toezicht van de agent geplaatst, een regeling die na een tweede staats greep in 1798 enigszins werd verzacht toen de controle NA, tg. 2.16.06, rapport Goudriaan over de zeegaten van Texel, 1802. Haitsma Mulier (1996); Brandon en Fatah-Black (2011). In deze volgorde wordt de bekende trits aanvankelijk in de stukken weer gegeven, NHA, tg. 2169 inv.nr. 337. Rutjes (2013), 20; Poell (2005), 445-459. Een van de Hollandse tegenstanders van de eenheidsstaat was J.H. van Swinden, stichter van Felix Meritis. Zie ook hierna de kadertekst over C. van der Sterr. Toussaint (2009), 40-50. Uitvoerig bij Lintsen (1980), 45-65. Voor het volgende vooral Bosch (1998), 45-48. DE HELDERSE ZEEWERING SINDS 1750 23

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 2013 | | pagina 24