De lekke Zeewering
Het binnendijkse watermilieu in
historisch perspectief
Geen enkele dijk is waterdicht. Ze lekken allemaal
in meer of mindere mate, zowel dóór het
dijklichaam als via de ondergrond. De huidige
natuur achter de Hondsbossche wordt door die
zoute kwel bepaald. Tegenwoordig wordt het
bijzondere brakke milieu positief gewaardeerd.
Maar nog niet zo lang geleden lag dat totaal anders.
Het zoute water was schadelijk voor de landbouw,
het vormde een probleem, men wilde er vanaf.
Wanneer duiken de eerste gegevens op over de
zoute kwel? En hoe pakten de besturen van het
Hoogheemraadschap van de Hondsbossche en de
achter de Zeewering gelegen Pettemer- en
Hargerpolder dit probleem aan?
'Stinkent, brack ende ondrinckbaar'
Zout, brak en zoet in de 17e en 18e eeuw
De kaart van Adriaan Anthonisz. van de derde
bedijking van de Zijpe uit 1572 toont een grote
waterpartij achter de Zeewering, de Leie. Die was
ontstaan tijdens de Sint Elizabethsvloed van 1421
en eigendom van de abdij van Egmond. We weten
dat de bewoners van Petten, Groet, Camp en
Warmenhuizen in de Lei visten en jacht maakten
op vogels. De eigenaar van de Lei, de abdij van
Egmond leed hierdoor schade, en na een proces
werd de stroperij in 1473 verboden.15
Henk Schoorl heeft aangetoond dat Anthonisz.
de situatie bij Petten niet zelf opnieuw inmat, maar
dat hij zich baseerde op oudere kaarten. We zien in
feite de situatie tussen 1550 en de Allerheiligen
vloed van 1570 met enkele aanvullingen, met name
de in 1571 aangelegde Nieuwe Slaper.16 Adriaan
Anthonisz. tekende ook enkele met water gevulde
meertjes direct achter de Zeewering op zijn kaart
in. Het gaat om met water gevulde putten gevormd
door de winning van specie ten behoeve van de
Hondsbossche. Deze putten stonden in verbinding
met de Lei. Heel opvallend is het molentje pal
achter de Zeewering aan de rand van een dijkput.
Het is gissen, maar in het licht van de latere
ontwikkelingen zou het heel goed om een
watermolen kunnen gaan waarmee het zoute
kwel- en lekwater werd weggemalen.
Door de Allerheiligenvloed werd de zojuist
beschreven situatie totaal overhoop gegooid. De
Zeewering begaf het op diverse plekken en werd
totaal vernield. Het Hoogheemraadschap van de
Hondsbossche dichtte de gaten en liet in 1571
nieuwe Slaperdijken aanleggen en in 1577 een
nieuwe inlaagdijk. Aan het einde van de 16e eeuw
was er echter alweer zoveel kust verloren gegaan,
dat deze nieuwe dijken onderdeel van de
Zeewering zelf waren geworden. Hierdoor werd
landinwaarts de aanleg van andere slaperdijken
noodzakelijk. In 1614 kwam dwars door de Lei een
dergelijke Nieuwe Slaper of Dromer tot stand. Deze
liep van de Schoorlse Zeedijk naar de ondertussen
tot duin verstoven Inlaag van 1577.17 Hierdoor
ontstond een driehoek omgeven door de
Wakerdijk, Oude Schoorlse Zeedijk en de Dromer.
In dit gebiedje werd in de loop der tijd veel grond
afgegraven voor dijkwerken. Een kaartje van de
Zijpe uit circa 1650 toont een "Sout Sloot" in deze
verloren hoek. Kennelijk werd hierdoor het brakke
water uit de kleiputten afgevoerd.18
Het volgende kaartbeeld dateert uit 1665. Het
gaat om de grote kaart van de Zijpe door Jan
Dirksz. Zoutman. Helaas is de toestand achter de
Hondsbossche slechts in grote lijnen aangegeven.
Maar toch maakt de kaart duidelijk dat tegen deze
tijd de Lei was drooggemaakt.19 Later wordt
onderscheid gemaakt tussen de Oude Lei vlak
achter de Zeewering en de Nieuwe of Lage Lei.20
Dit laatste poldertje werd in 1665 bemalen door
een wipmolentje. Helaas is momenteel onbekend
rff-fiyf,*
i-
'T— 't
De Zeewering met het meertje de Lei of Leij met
dijkputten, circa 1560. Aan de rand van een van de
putten is een wipmolentje ingetekend. Kopie naar de
kaart van Adriaen Anthonisz. van de derde bedijking van
de Zijpe opgenomen in de notulen van de vergadering
van hoofdingelanden van de Hondsbossche van 6 mei
1862. Regionaal Archief Alkmaar.
15 Sieuwertsen (1997), 5; idem, (1998), 20.
16 Schoorl (1982), 1-3, 9.
17 Ibidem, 10, 12-14.
18 Van Nes, Van Loo (2005).
19 Van Nes, Van Loo (2006), 23-24.
20 Door het landinwaarts verleggen van de Zeewering was reeds
begin 19e eeuw niets meer van de Oude Lei over.
Rots in de branding?
15
