overvalt. In een land dat voor een groot deel onder
de zeespiegel ligt, moet de voordeur (de kust)
worden bewaakt zonder de achterdeur (de vele
polderdijken) uit het oog te verliezen. Loopt het
verkeerd af, dan zijn de gevolgen in het dichtbe
volkte Nederland meteen zeer ingrijpend, voor indi
viduele burgers maar ook voor de infrastructuur en
de economie. Volgens het in september 2011 gepre
senteerde World Risk Report van de Verenigde
Naties is Nederland van alle Europese landen het
meest blootgesteld aan de gevaren van natuurram
pen en klimaatverandering en is het risico van een
overstroming in ons land het grootst.113 De door
braak van één simpel dijkje bij Wilnis had al een
schade van 10 miljoen euro tot gevolg. Per geëva
cueerde inwoner was dat 6.600 euro, het dubbele
van de schade in Tuindorp Oostzaan in 1960!
'Wilnis' leidde tot de invoering van een
APK-keuring voor dijken: één keer in de vijf jaar
wordt een grote controle gehouden. De langdurige
droogteperiode in het voorjaar van 2011 nood
zaakte tot intensieve aandacht voor veendijken. In
Nederland is men zich echter nog altijd te weinig
bewust van de enorme risico's die de bevolking
loopt bij een dijkdoorbraak, zo stelde Jeroen Aerts,
hoogleraar klimaat- en waterrisico's aan de Vrije
Universiteit, onlangs. 'Wij beschikken over een
heel mooi, geavanceerd verdedigingssysteem, één
van de beste ter wereld, dat om de vijf jaar wordt
gecontroleerd, maar elke keer blijkt opnieuw
hoezeer onze dijken te lijden hebben van achter
stallig onderhoud. Eén derde voldoet niet aan de
wettelijke normen'.114 Een goed evacuatieplan voor
het gebied tussen Amsterdam en Rotterdam, waar
zo'n 2,5 miljoen mensen wonen, ontbreekt. 'Als het
daar misgaat, loopt het hele gebied vol', aldus Piet
Dircke, bestuursvoorzitter van Flood Control 2015,
een organisatie die zich richt op verbetering van
waterveiligheid. Voor 200.000 tot 300.000 mensen
ontstaat dan een levensbedreigende situatie. Waar
moeten zij heen? De schade bij een nieuwe ramp
kan oplopen tot 50 miljard euro. Waar haalt de
overheid dat enorme bedrag vandaan? Dat zo'n
ramp zich volgens berekeningen slechts ééns in de
10.000 jaar voordoet, is geen geruststelling. Dircke:
'Dat is statistiek. Ondanks al onze technologie en
kennis zullen dijken af en toe bezwijken. En altijd
worden we erdoor verrast'.115
Inmiddels groeit het besef dat ook de stijging
van de zeespiegel en de klimaatveranderingen
grote gevolgen hebben voor onze kwetsbare
dijken. Steeds vaker krijgen we te maken met
zogeheten clusterbuien, enorme plensbuien die
plaatselijk zorgen voor grote wateroverlast en een
miljoenenschade voor boeren en burgers.116 Het
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
werkt bijvoorbeeld al aan een 'Deltaplan' om
Noord-Holland bestand te maken tegen klimaatver
anderingen. Het is een ingewikkeld proces waarbij
strategische keuzes moeten worden gemaakt en
waarbij andere overheden, belangenorganisaties
maar ook burgers worden betrokken.117
Die burgers vormen tegenwoordig een belang
rijke schakel in het geheel. In het voorgaande
zagen we, dat autoriteiten in toenemende mate
onder druk kwamen te staan als het mis ging met
de dijken. De tijd dat regenten de zaak konden
sussen of zelfs in de doofpot stoppen zonder dat
dit tot protest leidde, ligt ver achter ons. Een ramp
zonder onderzoeksrapport is nu ondenkbaar.
Burgers stellen zich veel mondiger op. Ze organise
ren zich, eisen inspraak en stappen naar de rechter
als ze hun zin niet krijgen.
Een andere belangrijke ontwikkeling is dat
het mediacircus vast onderdeel is geworden van
rampen en ook het verloop en de uitkomst daarvan
beïnvloedt. De pers zit er bovenop en televisieploe
gen en reporters doen continu verslag. Autoriteiten
wordt het vuur aan de schenen gelegd. Zij worden
scherp ondervraagd en iedereen is daarvan getuige.
Sinds kort spelen ook de sociale media een niet
te onderschatten rol. Het gebruik van deze media,
zoals sms en twitter, heeft positieve en negatieve
kanten. Burgers kunnen elkaar snel informeren en
waarschuwen als het misgaat. Ook de overheid kan
er in een noodsituatie haar voordeel mee doen. De
nieuwe media zijn echter kwetsbaar. Bij een ramp
kan het elektronisch berichtenverkeer, dat vooral
voor jonge mensen van essentieel belang is, uitval
len. Overheden hebben geen greep op de sociale
media. Soms wordt via deze weg misinformatie
verspreid, waardoor paniek en chaos kan ontstaan.
Burgermansfatsoen is in zo'n situatie geen vanzelf
sprekendheid meer, er moet rekening worden
gehouden met diefstal en zelfs plundering.
In Tuindorp Oostzaan was van dat alles in 1960
nog geen sprake. De ramp kwam slechts kort in
de schijnwerpers en iedereen ging al snel weer
over tot de orde van de dag. Dat kon ook, door
dat de gevolgen van de ramp in betrekkelijk korte
tijd werden overwonnen, dankzij de inzet van de
gemeentelijke diensten en de inwoners zelf. De
ramp liet zien hoe belangrijk saamhorigheid in
crisissituaties is. Een saamhorigheid die ongetwij
feld in de hand werd gewerkt doordat de inwoners
van Tuindorp tot dezelfde sociale klasse behoor
den en vaak bij dezelfde baas werkten. Het waren
arbeiders met een pioniersmentaliteit, gewend om
de handen uit de mouwen te steken. In de waters
nood van januari 1960 hielpen ze elkaar waar
mogelijk. Er werd geen misbruik gemaakt van de
noodtoestand, een enkele kruimeldiefstal uitgezon
derd. De Tuindorpers waren er trots op dat ze er
in betrekkelijk korte tijd weer bovenop wisten te
komen. Geen wonder dat veel oudere inwoners van
Tuindorp Oostzaan daarom een halve eeuw later
de herinnering aan 'hun' overstroming nog altijd
koesteren.
De Vergeten Watersnood
75
