De ramp van 1825
Proloog
Elke watersnood is een tragedie, die diep ingrijpt
in het leven van alle betrokkenen. Aan het slot
van het verhaal zijn er alleen maar verliezers. Dat
geldt ook voor de watersnood van 1825, toen
overal rond de Zuiderzee dijken doorbraken, vooral
aan de oostelijke oever. Het was een ramp waar
bij ongeveer 380 personen het leven verloren. In
Noord-Holland brak de dijk op één plaats, onge
veer 11 mensen zijn verdronken.
Noord-Holland kent een lange geschiedenis
van dijkdoorbraken en overstromingen, de ene wat
groter, de ander wat minder ernstig. Vóór de ramp
van 1825 had er in 1775 nog een grote overstro
ming plaatsgevonden. De eerste na 1825 was de
watersnood van 1916, die aanleiding werd tot de
bouw van de Afsluitdijk, 16 jaar later.
Elke watersnood was weer anders. De ramp
voltrok zich nooit op precies dezelfde wijze,
hoezeer de weersomstandigheden op elkaar moch
ten lijken: noordwester storm en vaak ook nog
springtij. Het moment in de geschiedenis verschilde
echter steeds, en daarmee vorm en materiaal van
de dijk, de wijze van dijkonderhoud én de inrich
ting van het bestuur. Achter al die rampen ging een
oneindige schakering aan nalatigheden schuil, elke
dijkdoorbraak bracht weer andere fouten aan het
licht. De aard van zo'n fout of nalatigheid zegt veel
over de organisatievorm van het dijkonderhoud. In
1825 was er een gevestigd hoogheemraadschap aan
het werk in Waterland. Daartegenover eiste de nog
jonge, landelijke overheid een steeds grotere rol
op in de waterstaat. Een beweging die haaks stond
op de traditionele eigenmachtigheid van de water
schappen, maar die onverbrekelijk verbonden was
met het ontstaan van de Nederlandse staat. In deze
uitgave besteden we aan die bestuurlijke aspecten
speciale aandacht. Die maakten de ramp van 1825
anders, omdat niet iedereen zomaar accepteerde
dat de oude gewoontes en voorrechten uit de tijd
van de Republiek verloren waren gegaan. De wrij
ving die dat opleverde speelde mee bij het ontstaan
van de doorbraak én bij het wegwerken van het
overstromingswater.
Er is altijd hulp bij rampen geweest, traditio
nele burenhulp. In 1825 werd er ook op nationale
schaal bijstand georganiseerd. Dat was nieuw sinds
IHIOK K
Gezicht op Broek in Waterland over het Havenrak. Gravure naar een tekening door W. Writs, circa 1775. Waterlands Archief, Pur-
merend.
Watersnood in Waterland
