LEEGHWATER - DE MYTHE EN DE PERSOON "Doch als Molenmaker muntte hij voornamelijk uit, en zijn bekwaamheid in het vervaardigen en stellen van Molens werd niet slechts binnen 's Lands, maar ook daar buiten beroemd." "Onder de bekwame en schrandere vernuften, die in de eeuw van Frederik Hendrik uitblonken, is er een, die zich niet alleen naam maakte door de belangrijke verdiensten, welke hij tijdens zijn leven aan zijn vaderland bewees, maar ook, en vooral, door het grootsche plan dat hij vormde J. van Lennep, Beroemde Nederlanders uit het tijdvak van Frederik Hendrik (1862) "Hij was toch de man, door wiens kunde, werk kracht en doorzettingsvermogen, de Purmer, de Beemster en andere nu zoo vruchtbare gronden aan de woeste golven werden ontwoekerd." "De historische critiek leert hem slechts kennen als een derde-rangs figuur. Wellicht is hij op zijn vakgebied een bekwaam werkman geweest, maar meer ook stellig niet." "Hij was geen internationale beroemdheid, maar gewoon een degelijke Hollandse vakman." "Meer dan een ervaren deskundige op het gebied van bemaling en molenbouw is Leeghwater echter nooit geweest. En deze positie deelde hij met meerdere collega's." "Hij was de bekwaamste waterstaatsingenieur van zijn tijd. Hij had de meeste grote veenplassen van Noord-Holland herschapen in heerlijke tuinen, nadat hij met de Beemster een meesterproef had afgelegd De mythe De hierboven aangehaalde citaten maken twee dingen duidelijk. Allereerst blijkt dat het sinds het begin van de 19e eeuw geen moment stil rond Leeghwater is geweest en er een kleine boeken plank over hem is volgeschreven. We hebben ons hier dan nog beperkt tot de meer of minder serieuze historische studies en de romans waarin Leeghwater de hoofdrol speelt van Jef Last, Max van Amstel en Jan Mens buiten beschouwing gelaten.1 Het rijtje citaten maakt ook duidelijk dat Leeghwater vanaf het begin van de 19e eeuw op een voetstuk is geplaatst dat in de loop der tijd al maar hoger werd. In de jaren twintig van de vorige eeuw was zijn roem tot werkelijk duizelingwek kende hoogte gestegen en werd hij neergezet als de man die eigenhandig de grote Noord-Hollandse meren had drooggelegd. Dit is ook de tijd dat er in de Purmer (1922) en te Middenbeemster (1937) beelden van hem werden geplaatst.2 De in 1944 verschenen studie van J.G. de Roever vormt het omslagpunt. Hij ontzenuwde op basis van uitgebreid archiefonderzoek de rond Leeghwater gegroeide mythe. Daarom is zijn studie nog steeds van grote waarde. Maar in zijn ijver het beeld te corrigeren, schoot hij wel erg ver in de tegenovergestelde richting door en dat uit zich in soms ronduit denigrerende opmerkingen. De Roevers conclusie luidt dat Leeghwater een simpele vakman was, maar eigenlijk vindt hij dat nog teveel eer. C. Baars staat aan de basis van de huidige visie op Leeghwater. Hij typeerde Leeghwater als een gewaardeerde, goed betaalde en zeker in Holland bekende molen- en polderdeskundige. B. van Dijk, H. Kaptein en D. Mantel sluiten zich op hoofdlijnen bij die visie aan.3 Maar ondertussen leeft de mythe voort. Dat blijkt wel uit de typering van Leeghwater door H. van der Horst. Het meest recent stelde Cordula Rooyendijk Leeghwater aan de orde in haar studie Waterwolven. Zij maakt hem tot de centrale figuur in het hoofdstuk over de landaan winning in Noord-Holland tijdens de eerste helft van de 17e eeuw.4 Ten slotte gaf Danielle Hermans "de geniale ingenieur" Leeghwater een aardig bijrolletje in haar onlangs verschenen literaire thril ler De water meesters.'' Als romanfiguur blijft de Rijper molenbouwer dus ook tot de verbeelding spreken. W.J.C. van Hasselt, Het Haarlemmer-Meer-Boek van Jan Asz. Leeghwater (Amsterdam 1838) G.J. de Goede, Purmer gedenkboek 1622-1922 (z.p. 1922) J.G. de Roever, Jan Adriaenszoon Leeghwater. Het leven en werk van een zeventiende-eeuws waterbouwkundige (Amsterdam 1944) C. Baars, 'Leeghwater: een herwaardering', Spiegel historiael 21 (1979) nr. 1, pp. 2-9. H. Kaptein, 'Jan Adriaensz. Leeghwater (1575-ca. 1650)', in: E. Kloek (red.), Verzameld verleden. Veertig gedenkwaardige momenten en figuren uit de vaderlandse geschiedenis (Hilversum 2004) H. van der Horst, Een bijzonder land. Het grote verhaal van de vaderlandse geschiedenis (Amsterdam 2008) 1 Last 1942; Mens 1943; Van Amstel 1946. 2 In 2004 kwam er nog een door Karei Gomes vervaardigd beeld in Hoofddorp bi). 3 Van Dijk 1992; Mantel 2009. 4 Rooijendijk 2009, pp. 109-156. 5 Hermans 2009, pp. 257-259. Leeghwater en het Haarlemmermeer 7

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 2009 | | pagina 8