LEEGHWATER - DE MYTHE EN DE PERSOON
"Doch als Molenmaker muntte hij voornamelijk uit,
en zijn bekwaamheid in het vervaardigen en stellen
van Molens werd niet slechts binnen 's Lands, maar
ook daar buiten beroemd."
"Onder de bekwame en schrandere vernuften, die
in de eeuw van Frederik Hendrik uitblonken, is
er een, die zich niet alleen naam maakte door de
belangrijke verdiensten, welke hij tijdens zijn leven
aan zijn vaderland bewees, maar ook, en vooral,
door het grootsche plan dat hij vormde
J. van Lennep, Beroemde Nederlanders uit het tijdvak van
Frederik Hendrik (1862)
"Hij was toch de man, door wiens kunde, werk
kracht en doorzettingsvermogen, de Purmer, de
Beemster en andere nu zoo vruchtbare gronden
aan de woeste golven werden ontwoekerd."
"De historische critiek leert hem slechts kennen
als een derde-rangs figuur. Wellicht is hij op zijn
vakgebied een bekwaam werkman geweest, maar
meer ook stellig niet."
"Hij was geen internationale beroemdheid, maar
gewoon een degelijke Hollandse vakman."
"Meer dan een ervaren deskundige op het gebied
van bemaling en molenbouw is Leeghwater echter
nooit geweest. En deze positie deelde hij met
meerdere collega's."
"Hij was de bekwaamste waterstaatsingenieur van
zijn tijd. Hij had de meeste grote veenplassen van
Noord-Holland herschapen in heerlijke tuinen,
nadat hij met de Beemster een meesterproef had
afgelegd
De mythe
De hierboven aangehaalde citaten maken twee
dingen duidelijk. Allereerst blijkt dat het sinds het
begin van de 19e eeuw geen moment stil rond
Leeghwater is geweest en er een kleine boeken
plank over hem is volgeschreven. We hebben
ons hier dan nog beperkt tot de meer of minder
serieuze historische studies en de romans waarin
Leeghwater de hoofdrol speelt van Jef Last, Max
van Amstel en Jan Mens buiten beschouwing
gelaten.1 Het rijtje citaten maakt ook duidelijk dat
Leeghwater vanaf het begin van de 19e eeuw op
een voetstuk is geplaatst dat in de loop der tijd al
maar hoger werd. In de jaren twintig van de vorige
eeuw was zijn roem tot werkelijk duizelingwek
kende hoogte gestegen en werd hij neergezet als
de man die eigenhandig de grote Noord-Hollandse
meren had drooggelegd. Dit is ook de tijd dat er
in de Purmer (1922) en te Middenbeemster (1937)
beelden van hem werden geplaatst.2
De in 1944 verschenen studie van J.G. de
Roever vormt het omslagpunt. Hij ontzenuwde op
basis van uitgebreid archiefonderzoek de rond
Leeghwater gegroeide mythe. Daarom is zijn studie
nog steeds van grote waarde. Maar in zijn ijver
het beeld te corrigeren, schoot hij wel erg ver in
de tegenovergestelde richting door en dat uit zich
in soms ronduit denigrerende opmerkingen. De
Roevers conclusie luidt dat Leeghwater een simpele
vakman was, maar eigenlijk vindt hij dat nog teveel
eer.
C. Baars staat aan de basis van de huidige visie
op Leeghwater. Hij typeerde Leeghwater als een
gewaardeerde, goed betaalde en zeker in Holland
bekende molen- en polderdeskundige. B. van Dijk,
H. Kaptein en D. Mantel sluiten zich op hoofdlijnen
bij die visie aan.3 Maar ondertussen leeft de mythe
voort. Dat blijkt wel uit de typering van Leeghwater
door H. van der Horst. Het meest recent stelde
Cordula Rooyendijk Leeghwater aan de orde in
haar studie Waterwolven. Zij maakt hem tot de
centrale figuur in het hoofdstuk over de landaan
winning in Noord-Holland tijdens de eerste helft
van de 17e eeuw.4 Ten slotte gaf Danielle Hermans
"de geniale ingenieur" Leeghwater een aardig
bijrolletje in haar onlangs verschenen literaire thril
ler De water meesters.'' Als romanfiguur blijft de
Rijper molenbouwer dus ook tot de verbeelding
spreken.
W.J.C. van Hasselt, Het Haarlemmer-Meer-Boek van Jan Asz.
Leeghwater (Amsterdam 1838)
G.J. de Goede, Purmer gedenkboek 1622-1922 (z.p. 1922)
J.G. de Roever, Jan Adriaenszoon Leeghwater. Het leven en
werk van een zeventiende-eeuws waterbouwkundige
(Amsterdam 1944)
C. Baars, 'Leeghwater: een herwaardering', Spiegel historiael 21
(1979) nr. 1, pp. 2-9.
H. Kaptein, 'Jan Adriaensz. Leeghwater (1575-ca. 1650)', in:
E. Kloek (red.), Verzameld verleden. Veertig gedenkwaardige
momenten en figuren uit de vaderlandse geschiedenis
(Hilversum 2004)
H. van der Horst, Een bijzonder land. Het grote verhaal van de
vaderlandse geschiedenis (Amsterdam 2008)
1 Last 1942; Mens 1943; Van Amstel 1946.
2 In 2004 kwam er nog een door Karei Gomes vervaardigd beeld
in Hoofddorp bi).
3 Van Dijk 1992; Mantel 2009.
4 Rooijendijk 2009, pp. 109-156.
5 Hermans 2009, pp. 257-259.
Leeghwater en het Haarlemmermeer
7