werking zijn de resterende molens nog kunnen doormalen. Bovendien wordt de ringdijk zo op minder plaatsen doorbroken door de sluisjes waar door de bovenmolens moeten uitmalen. 97. Het is ook van groot belang dat men verschil lende kruisvaarten door het Meer aanlegt op dezelfde manier als in de Schermer. Deze dienen om de aandeelhouders en de boeren in staat te stellen hun waren met schuitjes naar de ring dijk te brengen. Ook kan men zo alle materialen vervoeren die men nodig heeft voor het bouwen en timmeren. Bovendien vormen deze vaarten de gemeenschappelijke onderkolk of boezem van de laagst geplaatste molens. Nu kom ik bij het voornaamste deel, dat waar het allemaal om gaat. 98. Als dit grote, voortreffelijke en prijzenswaardige werk met Gods hulp verwezenlijkt en verkaveld is dan kan men daarop met Gods zegen de aller beste en kostbaarste schatten en juwelen voort brengen en verwerven. Deze zullen voorzien in de behoeften en het levensonderhoud van de mensen wanneer men het land behoorlijk ploegt, bewerkt en toebereidt, zoals in den beginne onze stamvader Adam, toen hij Gods gebod overtrad, opgedragen kreeg om in het zweet zijns aanschijns brood te eten.1 En zoals ook in de Heilige Schrift geschreven staat: zoals de landman is, zo is ook de landbouw.2 Bouw op het nieuwe, zaai niet onder de doorn. Werp dan in uw akker het goede koren. Zo zal God li geven tot uwer baat, Een overvloedig opgehoopte volle maat. In manibus Domini sorsque, salusque mea. Mijn heil en geluk komt van de zegen des Heren. Nu volgt een opgave van de heerlijke vruchten des velds. 99. In de eerste plaats zal dit Meer veel graansoor ten opleveren, zoals tarwe, rogge, gerst, haver, erwten, bonen, boekweit, koolzaad, raapzaad en andere gewassen.3 Ook heel veel vette ossen, koei en, paarden, gemeste kalveren en vette schapen, meer dan 20.000 hoornbeesten4 in totaal, verder nog allerlei soorten vee en gevogelte, en boter en kaas, honing en melk in overvloed. Daarnaast velerlei groenten, fruit en druiven, teveel om te bedenken of op te noemen. Het zou zo'n veran dering in Holland teweeg brengen dat men gerust van het achtste wereldwonder zou kunnen spreken. Wat voorheen een schadelijk Meer, een verderfe lijke poel en een verslindende wolf was zou men voortaan wel de grote Hollandse Lusthof mogen noemen, of de Hollandse Schatkamer. Men zou er door de zegen des Heren vele duizenden mensen mee kunnen voeden, en de belastinginkomsten zouden met zoveel duizenden worden vermeerderd en verbeterd dat het nauwelijks te berekenen is. Hiervoor zijn dan wel zo'n 1.000 boeren met hun gezinnen, knechten en dienstboden nodig om het land te bebouwen en te bewerken, wat in totaal zal neerkomen op meer dan 6.000 mensen.5 100. Ik heb enige tijd geleden vernomen dat sommige burgers van Haarlem en Leiden wat onge rust zijn over een aantal zaken en vrezen dat hun vaarten en afwateringen enigszins zullen verminde ren of verslechteren.6 Ik zal hier met goede argu menten bewijzen dat juist het tegendeel het geval zal zijn, vanuit mijn ervaringen en vanuit hetgeen ik voorheen vele malen gezien en opgemerkt heb. 101. Vroeger, voordat de Beemster en de Purmer bedijkt waren, heb ik vaak gezien en gemerkt dat 3 Deze verwachtingen zijn overdreven. In alle droogmakerijen benoorden het IJ bleek akkerbouw op den duur niet goed vol te houden doordat de ontwatering te wensen overliet. Zodoende domineerde de veeteelt. Hoornbeesten: hoorndragende dieren als ossen en koeien. De opgave van 20.000 stuks rundvee komt bij een oppervlakte van de droge Haarlemmermeer van 18.000 ha - dus zonder rekening te houden met het ruimtebeslag door akker- en tuinbouw - neer op een rundveebezetting van 0,9 dieren per ha. In 1811 was de bezetting in het zeer veerijke middengewest van Noord- Holland -inclusief de droogmakerijen Beemster, Wijde Wormer en Schermer- 0,8 stuks rundvee per ha. (Bieleman 1992, pp. 173-175). Deze schatting van de bevolking is aan de hoge kant. In de Schermer was de oppervlakte van de kavels 11,1 ha met in doorsnee één boerderij per twee kavels. Indien we van een oppervlakte van 22 ha uitgaan per boerderij passen er ca. 820 boerderijen in de Haarlemmermeer. Met een bezetting van zes personen per boerenbedrijf komen we dan uit op een kleine 5.000 mensen (Reh e.a. 2006, pp. 184-185). Deze kwestie wordt in de bijdrage door H. van Zwet nader besproken. 5 1 Genesis 3 vers 19- 2 4 Ezra 9 vers 17. 6 72 Leeghwater en het Haarlemmermeer

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 2009 | | pagina 73