werking zijn de resterende molens nog kunnen
doormalen. Bovendien wordt de ringdijk zo op
minder plaatsen doorbroken door de sluisjes waar
door de bovenmolens moeten uitmalen.
97. Het is ook van groot belang dat men verschil
lende kruisvaarten door het Meer aanlegt op
dezelfde manier als in de Schermer. Deze dienen
om de aandeelhouders en de boeren in staat te
stellen hun waren met schuitjes naar de ring
dijk te brengen. Ook kan men zo alle materialen
vervoeren die men nodig heeft voor het bouwen
en timmeren. Bovendien vormen deze vaarten de
gemeenschappelijke onderkolk of boezem van de
laagst geplaatste molens.
Nu kom ik bij het voornaamste deel, dat waar het
allemaal om gaat.
98. Als dit grote, voortreffelijke en prijzenswaardige
werk met Gods hulp verwezenlijkt en verkaveld
is dan kan men daarop met Gods zegen de aller
beste en kostbaarste schatten en juwelen voort
brengen en verwerven. Deze zullen voorzien in de
behoeften en het levensonderhoud van de mensen
wanneer men het land behoorlijk ploegt, bewerkt
en toebereidt, zoals in den beginne onze stamvader
Adam, toen hij Gods gebod overtrad, opgedragen
kreeg om in het zweet zijns aanschijns brood te
eten.1 En zoals ook in de Heilige Schrift geschreven
staat: zoals de landman is, zo is ook de landbouw.2
Bouw op het nieuwe, zaai niet onder de doorn.
Werp dan in uw akker het goede koren.
Zo zal God li geven tot uwer baat,
Een overvloedig opgehoopte volle maat.
In manibus Domini sorsque, salusque mea.
Mijn heil en geluk komt van de zegen des Heren.
Nu volgt een opgave van de heerlijke vruchten des
velds.
99. In de eerste plaats zal dit Meer veel graansoor
ten opleveren, zoals tarwe, rogge, gerst, haver,
erwten, bonen, boekweit, koolzaad, raapzaad en
andere gewassen.3 Ook heel veel vette ossen, koei
en, paarden, gemeste kalveren en vette schapen,
meer dan 20.000 hoornbeesten4 in totaal, verder
nog allerlei soorten vee en gevogelte, en boter
en kaas, honing en melk in overvloed. Daarnaast
velerlei groenten, fruit en druiven, teveel om te
bedenken of op te noemen. Het zou zo'n veran
dering in Holland teweeg brengen dat men gerust
van het achtste wereldwonder zou kunnen spreken.
Wat voorheen een schadelijk Meer, een verderfe
lijke poel en een verslindende wolf was zou men
voortaan wel de grote Hollandse Lusthof mogen
noemen, of de Hollandse Schatkamer. Men zou er
door de zegen des Heren vele duizenden mensen
mee kunnen voeden, en de belastinginkomsten
zouden met zoveel duizenden worden vermeerderd
en verbeterd dat het nauwelijks te berekenen is.
Hiervoor zijn dan wel zo'n 1.000 boeren met hun
gezinnen, knechten en dienstboden nodig om het
land te bebouwen en te bewerken, wat in totaal zal
neerkomen op meer dan 6.000 mensen.5
100. Ik heb enige tijd geleden vernomen dat
sommige burgers van Haarlem en Leiden wat onge
rust zijn over een aantal zaken en vrezen dat hun
vaarten en afwateringen enigszins zullen verminde
ren of verslechteren.6 Ik zal hier met goede argu
menten bewijzen dat juist het tegendeel het geval
zal zijn, vanuit mijn ervaringen en vanuit hetgeen
ik voorheen vele malen gezien en opgemerkt heb.
101. Vroeger, voordat de Beemster en de Purmer
bedijkt waren, heb ik vaak gezien en gemerkt dat
3 Deze verwachtingen zijn overdreven. In alle droogmakerijen
benoorden het IJ bleek akkerbouw op den duur niet goed vol te
houden doordat de ontwatering te wensen overliet. Zodoende
domineerde de veeteelt.
Hoornbeesten: hoorndragende dieren als ossen en koeien. De
opgave van 20.000 stuks rundvee komt bij een oppervlakte van
de droge Haarlemmermeer van 18.000 ha - dus zonder rekening
te houden met het ruimtebeslag door akker- en tuinbouw - neer
op een rundveebezetting van 0,9 dieren per ha. In 1811 was
de bezetting in het zeer veerijke middengewest van Noord-
Holland -inclusief de droogmakerijen Beemster, Wijde Wormer
en Schermer- 0,8 stuks rundvee per ha. (Bieleman 1992, pp.
173-175).
Deze schatting van de bevolking is aan de hoge kant. In de
Schermer was de oppervlakte van de kavels 11,1 ha met in
doorsnee één boerderij per twee kavels. Indien we van een
oppervlakte van 22 ha uitgaan per boerderij passen er ca. 820
boerderijen in de Haarlemmermeer. Met een bezetting van zes
personen per boerenbedrijf komen we dan uit op een kleine
5.000 mensen (Reh e.a. 2006, pp. 184-185).
Deze kwestie wordt in de bijdrage door H. van Zwet nader besproken.
5
1 Genesis 3 vers 19-
2 4 Ezra 9 vers 17. 6
72
Leeghwater en het Haarlemmermeer