5
molens boven elkaar gemalen worden. Ook in de
kil van de Beemster staan twee molens die vier
hoog uitmalen.1
90. De oost-, de noordoost- en de zuidoostkant
van de Schermer bestaat uit veengrond waarvan de
ringdijk is gemaakt. De westkant van de Schermer,
vanaf Jan Boyes' overtoom2 tot aan de Akersloter
korenmolen, bestaat uit zand- of geestgrond
waarvan de ringdijk is gemaakt. Van alle bedijkte
meren in het Noorderkwartier is er nauwelijks
één te noemen dat zo snel is drooggemalen als de
Schermer.
Beschouwing over de dijk.
Een dijk van veen, de stof alleen.
Als 't goed gemaakt is en bereid:
Kan wel bestaan, zal ook wel gaan,
Als er veel op een hoop leit.
91. Het is me bekend dat er enkele meren zijn
waarbij het droogmaken niet wil slagen. Dat heeft
hele andere oorzaken. Het kan zijn dat de klei
grond te diep ligt of dat deze meren omringd zijn
door heuvelachtig land of grof zand dat geen water
tegenhoudt, zoals ik zelf wel gezien heb. Het kan
ook zijn dat de grond met stronken of bladeren van
bomen is vermengd en opgehoogd waardoor hij
lek en sponsachtig blijft. Dat blijkt ook uit het feit
dat sommige van deze meren ook bij zeer strenge
vorst niet dichtvriezen, wat er op wijst dat de
bodem open, sponsachtig en lek is.
92. Wat de bodem van het Haarlemmermeer betreft
kan ik niet anders dan die als zeer goed beoor
delen. ik heb hem zelf met de burgemeesters van
In alinea 91 maakt Leeghwater melding van meren waarbij de droogmaking was mislukt doordat de bodem water doorliet. Mogelijk
doelde hij hierbij op de Naarder- en Horstermeer. Beide vielen in 1629 droog, maar wegens de enorme kwel uit het Gooi werden ze al
snel opgegeven. In de jaren tachtig van de 19e eeuw legde men de twee meren met behulp van stoomgemalen opnieuw droog. In het
geval van het Naardermeer bleek de kwel echter dusdanig groot dat een rendabele exploitatie niet haalbaar was en daarom werd daar de
bemaling in 1886 al weer gestaakt. Deze kaart toont het prijsgegeven Naardermeer in 1803 (noorden rechts). De in de 17e eeuw aange
legde Middentochtsloot en -weg zijn nog herkenbaar. Anonymus. Provinciale Atlas Noord-Holland, Haarlem, bestanddeelnr. 2067.
1 Een kil is een bodemgeul in bestaande of voormalige meren.
De Beemster werd in vier onderpolders of afdelingen verdeeld.
De diepste daarvan was de Kilpolder. Waarschijnlijk al in 1613
zijn twee molens van elders uit de Beemster naar de Kilpolder
verplaatst. Zij maalden als onderbemaling uit op een andere
afdeling, de Middelpolder. Die werd weer droog gehouden
door een serie driehoog opmalende molengangen, in totaal dus
vierhoog. (Keunen 1985, pp. 15-16).
2 Het gaat om een overtoom in de Huigendijk tussen Schermer en
Heerhugowaard even ten oosten van Alkmaar.
70
Leeghwater en het Haarlemmermeer
