Woord vooraf Het is eigenlijk verbazingwekkend dat in de uitgaven van de Vrienden van de Hondsbossche nog nooit aandacht werd geschonken aan Jan Adriaensz. Leeghwater. Hij is toch met grote afstand de bekendste waterbouwkundige van Holland, waarschijnlijk zelfs van Nederland. Bij de verkiezing van de grootste Nederlander aller tijden in 2004 werd hij genomineerd op de 28e plaats. Cornelis Lely volgde op de 43e plek... Dat er in steden en dorpen in heel Nederland maar liefst 61 straten naar Leeghwater zijn vernoemd zegt misschien nog wel meer. In januari 2008 werd besloten tot een speciale uitgave over Leeghwater nadat Marijke Joustra, bibliothecaris van het Regionaal Archief Alkmaar, zich bereid had verklaard een hertaling in hedendaags Nederlands van zijn befaamde Haar lemmer meerhoek te willen verzorgen. Mevrouw Joustra beschikt over de nodige ervaring op dit terrein en hertaalde eerder onder andere een verslag van het beleg van Alkmaar.1 Dat Haarlemmermeerboek verdient absoluut een voor iedereen vlot leesbare en begrijpelijke nieuwe editie. Het is namelijk zoveel méér dan alleen een plan tot droogmaking van dat grote meer tussen Haarlem, Amsterdam en Leiden. Het bevat tal van anekdotes en bijzonderheden over Leeghwaters leven en zijn ervaringen in de droogmakerijen in Hollands Noorderkwartier. Dat maakt het Haarlemmermeerboek tot een uniek 'document humain' van een direct betrokken ooggetuige bij de bedijking van het werelderfgoed de Beemster en zoveel andere landaanwinningen in binnen- én buitenland. Maar met een alleen een hertaling waren we er nog lang niet. Op vele plekken bleek een extra toelichting nodig. Leeghwater stipt regelmatig met een paar woorden zaken en gebeurtenissen aan waar een hele wereld achter schuil gaat. Diederik Aten nam daarom de tekst aandachtig door en heldert in een notenapparaat en een serie kaderteksten de nodige duistere passages op. Vanaf het verschijnen van de eerste druk van het Haarlemmermeerboek in 1641 is er de nodige discussie over Leeghwaters plan tot droogmaking van dit reusachtige meer geweest. Was het allemaal wel uitvoerbaar? Stapte hij niet al te gemakkelijk over allerlei aan het werk verbonden complicaties in de omgeving heen? Was zijn begroting realistisch? We konden dat debat niet zomaar laten voor wat het was. Han van Zwet is een van de weinigen die vanuit de 17e-eeuwse context een goede inschatting van Leeghwaters plan kan maken. Hij promoveerde op 2 september 2009 op een proefschrift over de financiering van de belangrijkste l6e- en 17e-eeuwse Noord-Hollandse landaanwinningen als de Zijpe, Beemster en Schermer en de door de investeerders behaalde rendementen. Eerder publiceerde hij twee grote artikelen over de molenbemaling in de Schermer.2 Natuurlijk is Han van Zwet lid van de Vriendenkring en we zijn verheugd dat hij tussen de bedrijven van de afronding van zijn proefschrift en de promotie door zich voor ons over het Haarlemmermeerboek wilde buigen. Dit geheel wordt vooraf gegaan door een korte schets van het leven van Leeghwater en de ontwikkeling van de mythe rond zijn persoon door Diederik Aten. Hij schreef eerder een bijdrage over het tweede boekje van Leeghwater, Een kleyne chronycke van de afkomste ende 't vergrooten van de dorpen van Graft en de Ryp, dat in 1649 - een jaar voor zijn dood - verscheen.3 Leeghwaters naam is onlosmakelijk verbonden met zijn geboortedorp De Rijp en de Beemster en de Schermer, het befaamde 'Land van Leeghwater'. Maar de Haarlemmermeer ligt in het territoir van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Daarom werd er contact gelegd met dit zeer oude en sinds jaar en dag te Leiden gevestigde hoogheemraadschap. Het project werd aldaar enthousiast ontvangen. Er kwam een mooie samenwerking op gang waarbij van de zijde van 'Rijnland' onder andere de grote expertise van de beheerders van de archieven en de kaartenverzameling werd ingezet. Het bleek bijvoorbeeld dat er in het omvangrijke oud-archief van Rijnland, dat teruggaat tot 1255, een afschrift van een voorloper van het Haarlemmermeerboek uit 1629 aanwezig was. Bovendien beschikt dit hoogheemraadschap over twee door Leeghwater zelf getekende kaarten van zijn plan voor de droogmaking van het Haarlemmermeer. Ze zijn beide in dit boekje afgebeeld. Jan T. Bremer voorzitter bestuur Vrienden van de Hondsbossche, Kring voor Noord-Hollandse waterstaatsgeschiedenis 2 Van Zwet 2003, 2009. 1 Van Foreest 2000. 3 Aten 2003. Leeghwater en het Haarlemmermeer 3

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 2009 | | pagina 4