Woord vooraf
Het is eigenlijk verbazingwekkend dat in de
uitgaven van de Vrienden van de Hondsbossche
nog nooit aandacht werd geschonken aan Jan
Adriaensz. Leeghwater. Hij is toch met grote
afstand de bekendste waterbouwkundige van
Holland, waarschijnlijk zelfs van Nederland. Bij de
verkiezing van de grootste Nederlander aller tijden
in 2004 werd hij genomineerd op de 28e plaats.
Cornelis Lely volgde op de 43e plek... Dat er in
steden en dorpen in heel Nederland maar liefst
61 straten naar Leeghwater zijn vernoemd zegt
misschien nog wel meer.
In januari 2008 werd besloten tot een
speciale uitgave over Leeghwater nadat Marijke
Joustra, bibliothecaris van het Regionaal Archief
Alkmaar, zich bereid had verklaard een hertaling
in hedendaags Nederlands van zijn befaamde
Haar lemmer meerhoek te willen verzorgen.
Mevrouw Joustra beschikt over de nodige ervaring
op dit terrein en hertaalde eerder onder andere een
verslag van het beleg van Alkmaar.1
Dat Haarlemmermeerboek verdient absoluut
een voor iedereen vlot leesbare en begrijpelijke
nieuwe editie. Het is namelijk zoveel méér dan
alleen een plan tot droogmaking van dat grote
meer tussen Haarlem, Amsterdam en Leiden.
Het bevat tal van anekdotes en bijzonderheden
over Leeghwaters leven en zijn ervaringen in de
droogmakerijen in Hollands Noorderkwartier. Dat
maakt het Haarlemmermeerboek tot een uniek
'document humain' van een direct betrokken
ooggetuige bij de bedijking van het werelderfgoed
de Beemster en zoveel andere landaanwinningen in
binnen- én buitenland.
Maar met een alleen een hertaling waren we
er nog lang niet. Op vele plekken bleek een extra
toelichting nodig. Leeghwater stipt regelmatig
met een paar woorden zaken en gebeurtenissen
aan waar een hele wereld achter schuil gaat.
Diederik Aten nam daarom de tekst aandachtig
door en heldert in een notenapparaat en een serie
kaderteksten de nodige duistere passages op.
Vanaf het verschijnen van de eerste druk van
het Haarlemmermeerboek in 1641 is er de nodige
discussie over Leeghwaters plan tot droogmaking
van dit reusachtige meer geweest. Was het allemaal
wel uitvoerbaar? Stapte hij niet al te gemakkelijk
over allerlei aan het werk verbonden complicaties in
de omgeving heen? Was zijn begroting realistisch?
We konden dat debat niet zomaar laten voor wat
het was. Han van Zwet is een van de weinigen die
vanuit de 17e-eeuwse context een goede inschatting
van Leeghwaters plan kan maken. Hij promoveerde
op 2 september 2009 op een proefschrift over
de financiering van de belangrijkste l6e- en
17e-eeuwse Noord-Hollandse landaanwinningen
als de Zijpe, Beemster en Schermer en de door
de investeerders behaalde rendementen. Eerder
publiceerde hij twee grote artikelen over de
molenbemaling in de Schermer.2 Natuurlijk is
Han van Zwet lid van de Vriendenkring en we
zijn verheugd dat hij tussen de bedrijven van de
afronding van zijn proefschrift en de promotie
door zich voor ons over het Haarlemmermeerboek
wilde buigen.
Dit geheel wordt vooraf gegaan door een
korte schets van het leven van Leeghwater en de
ontwikkeling van de mythe rond zijn persoon door
Diederik Aten. Hij schreef eerder een bijdrage over
het tweede boekje van Leeghwater, Een kleyne
chronycke van de afkomste ende 't vergrooten
van de dorpen van Graft en de Ryp, dat in 1649
- een jaar voor zijn dood - verscheen.3
Leeghwaters naam is onlosmakelijk
verbonden met zijn geboortedorp De Rijp en de
Beemster en de Schermer, het befaamde 'Land
van Leeghwater'. Maar de Haarlemmermeer ligt
in het territoir van het Hoogheemraadschap van
Rijnland. Daarom werd er contact gelegd met
dit zeer oude en sinds jaar en dag te Leiden
gevestigde hoogheemraadschap. Het project
werd aldaar enthousiast ontvangen. Er kwam
een mooie samenwerking op gang waarbij van
de zijde van 'Rijnland' onder andere de grote
expertise van de beheerders van de archieven en
de kaartenverzameling werd ingezet. Het bleek
bijvoorbeeld dat er in het omvangrijke oud-archief
van Rijnland, dat teruggaat tot 1255, een afschrift
van een voorloper van het Haarlemmermeerboek
uit 1629 aanwezig was. Bovendien beschikt dit
hoogheemraadschap over twee door Leeghwater
zelf getekende kaarten van zijn plan voor de
droogmaking van het Haarlemmermeer. Ze zijn
beide in dit boekje afgebeeld.
Jan T. Bremer
voorzitter bestuur Vrienden van de Hondsbossche,
Kring voor Noord-Hollandse waterstaatsgeschiedenis
2 Van Zwet 2003, 2009.
1 Van Foreest 2000. 3 Aten 2003.
Leeghwater en het Haarlemmermeer
3