Schilderen
Het beschilderen van glas met emailhoudende
verven of goudverf is een techniek die niet alleen
op gebruiksglas wordt toegepast, maar vooral
bekend is van gebrandschilderde glazen ramen. Ook
van deze decoratiemethode ligt de oorsprong in de
Oudheid. Tijdens de Middeleeuwen werd in Islamiti
sche landen veel glaswerk zoals glazen moskeelam
pen versierd met geschilderde motieven. Het is dan
ook niet verwonderlijk dat in Venetiaans beschil
derd glaswerk uit de vijftiende eeuw Oosterse
invloeden zichtbaar zijn, de Venetianen namen
immers veel technieken over van Byzantijnse en
Islamitische glasproducenten. In de zestiende eeuw
verspreidde de kennis van glasschilderen zich naar
Bohemen, Saksen en Silezië. Oorspronkelijk werden
vooral familiewapens afgebeeld, later breidde het
decoratiespectrum zich uit over politieke, religieuze,
allegorische en mythologische onderwerpen. In de
Nederlanden en Frankrijk, waar de nadruk juist op
de productie van fagon de Venise (letterlijk: naar het
'fatsoen' van Venetië, op Venetiaanse wijze gebla
zen) glaswerk lag, werd in de zestiende eeuw vrij
wel geen beschilderd gebruiksglas gemaakt.
De verfpasta wordt samengesteld uit metaaloxi
den en kwarts of potas en verdund met terpentine.
Aangebrachte motieven worden via verhitting bij
500 °C. op het glas gebrand en vormen op deze
manier een slijtvaste versiering. Er bestaan ook
zogenoemde 'koud-geverfde' glazen, waarop de
decoratie met een soort olieverf wordt aangebracht
die niet wordt verhit. Deze verf slijt bij gebruik lang
zaam af. Ook verguldsels blijken weinig houdbaar,
alleen wanneer de goudfolie tussen twee glaslaagjes
is aangebracht (het zogenoemde 'Zwischengold
Glas', dat ook al in de Oudheid voorkwam) wordt
slijtage vermeden.
HHNK bezit twee glazen met geschilderde ver
siering, het ene voorzien van emailverf, het andere
'koud' beschilderd. Van de mysterieuze, met email-
verf beschilderde bokaal met de gegraveerde datum
30 Oct. 1895 (afb. 16) is vooralsnog onbekend op
welke gebeurtenis de datum betrekking heeft.
Onderzoek in het archief van US, de oorspronkelijke
eigenaar van het glas, heeft in ieder geval niets
opgeleverd. Het tweede glas is echter volstrekt niet
geheimzinnig. Dit werd in 1966 door burgemeester
H. Nielen van Heemskerk geschonken aan de polder
Uitgeester en Heemskerkerbroek (afb. 17). Onder de
mondrand is in gouden letters de tekst "de hartigste
van allenClaas Nielen van Westzaan 1668 aange
bracht. De koud geschilderde afbeelding heeft
betrekking op een avontuur dat Cornells Gerritsz.
Jongekees in 1668 beleefde. Deze Jongekees, com
mandeur ter walvisvaart, werd tijdens een poging
een ijsbeer te doden (de huid was een gewilde
trofee) bij verrassing door het, al dood gewaande,
dier aangevallen. Gelukkig sprong bemanningslid
Claas Nielen uit de nabijgelegen sloep om hem te
Afb. 16. Gelegenheidsglas met emailbeschildering. Glas
(Duitsland, wellicht Silezië); 1895 (gravure); h. 24,5 cm.,
0 kelk 11,4 cm., a voet 11 cm. Collectie HHNK.
'T Welvaare van d' Heere 25
