Nieuwe ontwikkelingen in het boezembeheer
De sluizen re Zaandam
Wat speelde er bij US toen Pieter van Foreest hoogheemraad
werd in 1882? Een jarenlang aandacht eisende zaak was de
overname van de Hondsbossche sluis te Zaandam. Deze in
1547 geopende sluis werd gebouwd door de Hondsbossche
om de vaarweg voor grote steen- en houtschuiten naar de
zeewering te verbeteren. De nieuwe sluis werd direct van
enorme betekenis voor het scheepvaartverkeer. Het was er dag
en nacht een komen en gaan van veer- en marktschepen, van
talloze houtvlotten, van schuiten en lichters voor de industrieën
langs de Zaan en van allerlei plezierboten en jachten. Tot de
opening van het Noordhollands Kanaal in 1824 was de sluis
absoluut de belangrijkste toegangspoort tot de binnenwateren
van het Noorderkwartier. Daarnaast vormde de Hondsbossche
Sluis een van de belangrijkste uitwateringspunten van de
Schermerboezem.16
In de tweede helft van de 19e eeuw werd het beheer van de sluis
voor de Hondsbossche een zware last. De inkomsten uit de
verpachting van de schutgelden en de visserij in de sluis liepen
terug, terwijl de onderhoudskosten stegen. Toen in 1867 de
gemeente Zaandam een voetgangersbrug over de sluis wilde,
stelde het bestuur van de Hondsbossche dan ook aankoop voor.
Maar daar had de gemeente geen geld voor. In mei 1871 bood
de Hondsbossche de sluis voor 30.000 gulden aan US aan. Dat
had in het verleden herhaaldelijk belangstelling voor de sluis
getoond, maar het hoogheemraadschap hapte toch niet. Het
wilde de gevolgen van de aanleg van het Noordzeekanaal op
de Noord-Hollandse waterhuishouding afwachten. Bovendien
werd er gedacht aan de bouw van grote stoomgemalen om de
Schermerboezem te bemalen.17
In 1880 en 1883 gaf de Hondsbossche niet thuis op
verzoeken tot overdracht van de sluis van respectievelijk de
Zaanse Kamer van Koophandel en Fabrieken en de gemeente
Zaandam. De sluis was tegen deze tijd een flessenhals voor
het waterverkeer geworden omdat de afmetingen te gering
waren voor de steeds grotere stoomschepen. De Kamer van
Koophandel wenste dat de sluis gratis of tegen een zo laag
mogelijk bedrag werd overgedragen aan de gemeenten Zaandam,
Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer .en daardoor
medewerking re verlenen aan her plan rot daarstelling van
eene nieuwe sluis..., voldoende aan de tegenwoordige eischen
van den handel" De Hondsbossche wachtte echter liever
op US dat binnenkort van de provincie de bevoegdheid zou
krijgen om alle uitwateringssluizen in Noord-Holland die het
nog niet in eigendom had te verwerven. Op 14 november 1883
werd de sluis ten slotte met opstallen en alles erop en eraan
voor 44.500 gulden - de verpachting van het schutgeld en de
visserij in de sluis bracht immers ieder jaar het nodige op - aan
US ter overname aangeboden. Op 15 december 1884 werd de
verkoopakte getekend. De officiële overdracht volgde op 1
januari 1885.19
De Kamer van Koophandel bleef ondertussen aandringen op
vergroting van de sluis. US vreesde echter voor problemen met
de afwatering tijdens de verbouwing. De financiering vormde
ook een probleem. In 1897 werd eindelijk een oplossing bereikt.
Besloten werd tot de bouw van een compleet nieuwe sluis op
de plek van het kleine schutsluisje en een duikersluis - beide
beheert door US - naast de Hondsbossche sluis. Het bestuur
van US verklaarde geen bezwaar tegen de sloop van deze twee
sluizen te hebben. De nieuw te bouwen sluis zou namelijk tevens
als spuisluis dienst doen en het spuivermogen ging zelfs met
één zesde omhoog in vergelijking met de oude situatie. Op 12
augustus 1898 vergaderden dijkgraaf en hoogheemraden van
US met B en W van Zaandam over het rapport van de heren ir.
J.G. van Niftrik en de architect van US August Rups over de
sluisbouw. De Zaandamse burgemeester, die voorzat, opende
met een woord van dank aan de dagelijkse bestuurders van US
omdat ze eerst met B en W kwamen praten alvorens de zaak in
het Algemeen Bestuur van US aan de orde te stellen.20
De hoofdingelanden stemden in mei 1899 met de plannen in.
US betaalde 6.000 gulden mee aan de bouw van de nieuwe sluis,
waarmee in 1900 een begin werd gemaakt. De sluis kreeg de
naam Wilhelminasluis en werd op zaterdag 24 oktober 1903 op
feestelijke wijze geopend. Na een bezichtiging van de nog droge
sluis, verzamelden de in ruim aantal naar Zaandam gereisde
hoogwaardigheidsbekleders zich in het nabije café 'De Beurs'.
Dijkgraaf Pieter van Foreest sloot de rij van sprekers. Na de
lunch voer het hele gezelschap aan boord van de 'Zaandam I'
door de inmiddels volgelopen sluis waarna een feestelijke reis
naar Wormerveer werd aanvaard. De Wilhelminasluis is nog
steeds van vitaal belang voor de Zaanstreek en dit project strekt
Pieter van Foreest, zijn medebestuurders en de heren Van Niftrik
en Rups tot blijvende eer.21
35
Drukte in de oude Grote of Hondsbossche Sluis in Zaandam, circa 1900.
Gemeentearchief Zaanstad, Zaandijk.
De opening van de Wilhelminasluis op 24 oktober 1903. De sluis was nog
droog en zodoende waren de genodigden in de gelegenheid door de kolk te
wandelen. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Edam.