Nieuwe ontwikkelingen in het boezembeheer De sluizen re Zaandam Wat speelde er bij US toen Pieter van Foreest hoogheemraad werd in 1882? Een jarenlang aandacht eisende zaak was de overname van de Hondsbossche sluis te Zaandam. Deze in 1547 geopende sluis werd gebouwd door de Hondsbossche om de vaarweg voor grote steen- en houtschuiten naar de zeewering te verbeteren. De nieuwe sluis werd direct van enorme betekenis voor het scheepvaartverkeer. Het was er dag en nacht een komen en gaan van veer- en marktschepen, van talloze houtvlotten, van schuiten en lichters voor de industrieën langs de Zaan en van allerlei plezierboten en jachten. Tot de opening van het Noordhollands Kanaal in 1824 was de sluis absoluut de belangrijkste toegangspoort tot de binnenwateren van het Noorderkwartier. Daarnaast vormde de Hondsbossche Sluis een van de belangrijkste uitwateringspunten van de Schermerboezem.16 In de tweede helft van de 19e eeuw werd het beheer van de sluis voor de Hondsbossche een zware last. De inkomsten uit de verpachting van de schutgelden en de visserij in de sluis liepen terug, terwijl de onderhoudskosten stegen. Toen in 1867 de gemeente Zaandam een voetgangersbrug over de sluis wilde, stelde het bestuur van de Hondsbossche dan ook aankoop voor. Maar daar had de gemeente geen geld voor. In mei 1871 bood de Hondsbossche de sluis voor 30.000 gulden aan US aan. Dat had in het verleden herhaaldelijk belangstelling voor de sluis getoond, maar het hoogheemraadschap hapte toch niet. Het wilde de gevolgen van de aanleg van het Noordzeekanaal op de Noord-Hollandse waterhuishouding afwachten. Bovendien werd er gedacht aan de bouw van grote stoomgemalen om de Schermerboezem te bemalen.17 In 1880 en 1883 gaf de Hondsbossche niet thuis op verzoeken tot overdracht van de sluis van respectievelijk de Zaanse Kamer van Koophandel en Fabrieken en de gemeente Zaandam. De sluis was tegen deze tijd een flessenhals voor het waterverkeer geworden omdat de afmetingen te gering waren voor de steeds grotere stoomschepen. De Kamer van Koophandel wenste dat de sluis gratis of tegen een zo laag mogelijk bedrag werd overgedragen aan de gemeenten Zaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk en Wormerveer .en daardoor medewerking re verlenen aan her plan rot daarstelling van eene nieuwe sluis..., voldoende aan de tegenwoordige eischen van den handel" De Hondsbossche wachtte echter liever op US dat binnenkort van de provincie de bevoegdheid zou krijgen om alle uitwateringssluizen in Noord-Holland die het nog niet in eigendom had te verwerven. Op 14 november 1883 werd de sluis ten slotte met opstallen en alles erop en eraan voor 44.500 gulden - de verpachting van het schutgeld en de visserij in de sluis bracht immers ieder jaar het nodige op - aan US ter overname aangeboden. Op 15 december 1884 werd de verkoopakte getekend. De officiële overdracht volgde op 1 januari 1885.19 De Kamer van Koophandel bleef ondertussen aandringen op vergroting van de sluis. US vreesde echter voor problemen met de afwatering tijdens de verbouwing. De financiering vormde ook een probleem. In 1897 werd eindelijk een oplossing bereikt. Besloten werd tot de bouw van een compleet nieuwe sluis op de plek van het kleine schutsluisje en een duikersluis - beide beheert door US - naast de Hondsbossche sluis. Het bestuur van US verklaarde geen bezwaar tegen de sloop van deze twee sluizen te hebben. De nieuw te bouwen sluis zou namelijk tevens als spuisluis dienst doen en het spuivermogen ging zelfs met één zesde omhoog in vergelijking met de oude situatie. Op 12 augustus 1898 vergaderden dijkgraaf en hoogheemraden van US met B en W van Zaandam over het rapport van de heren ir. J.G. van Niftrik en de architect van US August Rups over de sluisbouw. De Zaandamse burgemeester, die voorzat, opende met een woord van dank aan de dagelijkse bestuurders van US omdat ze eerst met B en W kwamen praten alvorens de zaak in het Algemeen Bestuur van US aan de orde te stellen.20 De hoofdingelanden stemden in mei 1899 met de plannen in. US betaalde 6.000 gulden mee aan de bouw van de nieuwe sluis, waarmee in 1900 een begin werd gemaakt. De sluis kreeg de naam Wilhelminasluis en werd op zaterdag 24 oktober 1903 op feestelijke wijze geopend. Na een bezichtiging van de nog droge sluis, verzamelden de in ruim aantal naar Zaandam gereisde hoogwaardigheidsbekleders zich in het nabije café 'De Beurs'. Dijkgraaf Pieter van Foreest sloot de rij van sprekers. Na de lunch voer het hele gezelschap aan boord van de 'Zaandam I' door de inmiddels volgelopen sluis waarna een feestelijke reis naar Wormerveer werd aanvaard. De Wilhelminasluis is nog steeds van vitaal belang voor de Zaanstreek en dit project strekt Pieter van Foreest, zijn medebestuurders en de heren Van Niftrik en Rups tot blijvende eer.21 35 Drukte in de oude Grote of Hondsbossche Sluis in Zaandam, circa 1900. Gemeentearchief Zaanstad, Zaandijk. De opening van de Wilhelminasluis op 24 oktober 1903. De sluis was nog droog en zodoende waren de genodigden in de gelegenheid door de kolk te wandelen. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Edam.

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 2006 | | pagina 36