Noordcogh, ja Drechter hondt, springt in de cas
Verwikkelingen rond de dijkzorg in West-Friesland en de kaarten van het Groot Proces
Inleiding
In 1637 werd vanuit Den Haag een bode uitgezonden met
een bijzondere opdracht. Hij vertrok naar West-Friesland
voor een tocht langs meer dan zestig dorpen en steden. Na
voorafgaand klokgelui las hij in elke plaats in gezelschap
van een aantal notabelen een plechtige bekendmaking
voor. De toehoorders kregen te horen dat onlangs bij de
Hoge Raad door de ambachten Drechterland en de Vier
Noorder Koggen een proces was aangespannen, met als
inzet niets minder dan een herziening van de verstoeling
van de Westfriese Omringdijk.1 Dat dit zou uitdraaien op
een fundamentele verandering in de wijze van onderhoud
van de 126 kilometer lange dijk, kon op dat moment nie
mand vermoeden. En dat het tot 1695 zou duren eer de
Hoge Raad tot een finale uitspraak kwant evenmin.
Het proces zou vanwege het grote belang de geschiede
nis ingaan als het 'Groot Proces'. De aanduiding zou ook
kunnen slaan op de metersdikke dossiers, die in de archie
ven van de strijdende partijen bewaard zijn gebleven. Tot
de belangrijkste processtukken behoort een aantal topo
grafische kaarten die op last van de Hoge Raad werden
opgemaakt. In 1638 maakten de landmeters Pieter van der
Meersch en Jan Cornelisz. Schagen kaarten van de zee-
kerende gedeelten van de Westfriese Omringdijk. In de
jaren 1651-1654 werd heel het binnen de Omringdijk gele
gen gebied in kaart gebracht door Johannes Dou en Corne-
Enkele stukken uit het metersdikke dossier van het
Groot Proces. Regionaal Archief, Alkmaar.
lis Lenartsz. Koutter. Deze kaarten, die berusten in het
Westfries Archief te Hoorn, nemen in de geschiedenis van
de kartograhe van Nederland een bijzondere plaats in.2
Enerzijds door de kwaliteit van de karteringen, anderzijds
door hun grote informatieve waarde. Zij tonen een moment
opname van West-Friesland op het toppunt van zijn bloei,
en van de toenmalige stand van dijkbouw.
Grote manuscriptkaart van West-Friesland door Johannes Dou, gemaakt in het kader van de hemelsbrede meting in de jaren
1651-1654. Westfries Archief, Hoorn.
EEN GEMENE DIJK?
5