Noten
1. Zie voor de beschikbare statistieken D.J. de Haan, 'De Wilhelminasluis
en haar betekenis voor de Zaanse welvaarfin: 50 jaar Wilhelminasluis
(Zaandam 1954); Verslag van de toestand der gemeente Zaandam 1894,
pp. 142-133; Gemeentearchief Zaanstad, secretarie-archief Zaandam
dossier 3457, opgave havenverkeer 1905.
2. Regionaal Archief Alkmaar (RAA), archief Hoogheemraadschap van de
Hondsbossche en Duinen tot Petten (AHH) inv.nr. 821. Dils opgaven
waren bedoeld voor de Provinciale jaarverslagen. Daarin werden de ver
strekte gegevens echter om onduidelijke redenen niet opgenomen.
3. Ter vergelijking: in 1880-1884 werden door de Willemsluizen aan het
begin van het Noordhollands Kanaal bij Amsterdam gemiddeld jaarlijks
32 zeeschepen, 13.952 binnenvaartschepen en 99 houtvlotten geschut
(Verslagen uan den toestand der provincie Noord-Holland 1880-1884).
4. D. Aten, 'Als hetgeioelt comt...'. Politiek en economie in Holland
benoorden het IJ (Hilversum 1995) p. 137.
5. J.A. Brouwer, 'lets over de bouw der Hondsbossche Sluis te Zaandam en
de daarbij verkregen vrijdom van schutgeld', De Zaende 4 (1949) pp.
225-248.
6. Rijksarchief in Noord-Holland (RANH), Collectie Losse Aanwinsten
(CLA) inv.nr. 1444, 'Recueil van verscheyde saken specterende den
Hondsbossche' (Recueil...), p. 342.
7. RAA, AHH inv.nr. 38, p. 276; J.A. Kluppel, ed., Verzameling van stukken
betrekkelijk den Hondsbossche en Duinen tot Petten, de sluizen daartoe
behoorende en de dijken daarmede in verbinding staande, 1388-1598
(Alkmaar 1857), reg.nr. 134; H. Lambooij, Getekend land. Nieuwe beelden
van Hollands Noorderkwartier (Alkmaar 1987), p. 3; M.A. Verkade,
'Den derden doch'. Ontstaan en ontwikkeling van de polder Westzaan
(Wormerveer 1982), p. 31; P. Loosjes, Beschrijving van de Zaanlandse dorpen
(Haarlem 1794), p. 112; A. van Braam, Zaandam in de Middeleeuwen
(Hilversum 1993), pp. 128-130.
8. H.E. van Gelder, 'Een Noordhollandse stad 1500-1540', in: idem,
Alkmaarse opstellen (Alkmaar i960), p. 38; Aten 1995, pp. 23-24.
9. Aten 1995, p. 23.
10. D. Aten, Inventaris van het archief van het Hoogheemraadschap van de
Hondsbossche en Duinen tot Petten 1555-1921 (Edam/Alkmaar 1997),
pp. 6,9.
11. RAA, AHH inv.nr. 38, p. 272.
12. RANH, CLA inv.nr. 1444, Recueil..., pp. 111,117-118; Aten 1997, p. 6;
Verkade, p. 40.
13. RAA, AHH inv.nr. 38, p. 272. Het is mogelijk dat het in 1533 ook al om
het Westzaner sluisje ging. Het verschil tussen de 'V' en de 'O' in de
namen 'Vestzaen' en 'Oestzaen' in stukken uit die tijd is niet erg groot en
verwisseling kan niet worden uitgesloten (Brouwer, pp. 234-235).
14. Waar niet anders aangegeven is het navolgende gebaseerd op het octrooi
van 17-12-1544, afgedrukt in RAA, AHH inv.nr. 38, pp. 272-275.
15. RAA, AHH inv.nr. 38, pp. 278-279.
16. G.J. Borger, S. Bruines, Binnewaetersgewelt; 450 jaar boezembeheer in
Hollands Noorderkwartier (Edam 1994), pp. 39-40; Verkade, p. 46.
17. RANH, memorialen Hof van Holland, nr. 49, p. 856.
18. Ibidem, pp. 474*477; Brouwer, p. 229.
19. RAA, Stadsarchief Alkmaar voor 1815 (SA voor 1815) inv.nr. 2127, reke
ning Stalpaert 1551; Kluppel 1857, reg.nr. 134. Het betreft ponden
Vlaams. Uit de stukken blijkt dat een pond Vlaams gelijk werd gesteld
aan een Carolus gulden.
20. Kluppel 1857, reg.nr. 135; Brouwer, pp. 231-232; SA voor 1815 inv.nr.
2127, rekening Stalpaert 1548.
21. RAA, AHH inv.nr. 38, p. 27
22. Archiefdienst voor Kennemerland (ADK), topografische atlas, nr. 51-
204, tekening drooggelegde sluis, 19-5-1722, alles in Rijnlandse maat, op
p. 6 van deze bijdrage afgedrukt.
23. RAA, AHH inv.nr. 38, pp. 278-279.
24. Ibidem, inv.nr. 3, 20-4-1740.
25. RANH, CLA inv.nr. 1444, Recueil..., p. 164
26. Ibidem, p. 160. Tot de afbraak in 1722 bleven de sluiswachters/-pachters
tevens kastelein van het gemenelandshuis.
27. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2127. De briefis ongedateerd, maar moet
gezien de inhoud zijn geschreven rond 1632. Waarschijnlijk wordt de
sleutel van de strijkbalk bedoeld. Met deze balk sloot de sluiswachter
's nachts de sluis af om te voorkomen dat schippers zichzelf gratis door
schutten (zie hierna bij "Sluiswachters en -pachters en hun dagelijks
werk").
28. RANH, CLA inv.nr. 1444, Recueil..., pp. 338, 349, 350.
29. G. de Vries Az., Dc zeeweringen en waterschappen uan Noord-Holland
(Haarlem 1864), pp. 181-182; H.S. Danner e.aDie water keert; 800
jaar regionale dijkzorg in Hollands Noorderkwartier (Alkmaar/Edam
1994), pp. 73-74.
30. RAA, AHH inv.nr. 1, 25-7-1651.
31. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2133, eis dijkgraaf 1687.
32. Ibidem, inv.nr. 2134. In de borderel van de rekening van 1702 is sprake
van de "huur uande nieuwe kamer t jejaar".
33. Ibidem, inv.nr. 2127 (ie citaat); inv.nr. 2134, borderel rekening 1702;
AHH inv.nr. 2, 29-6-1722; inv.nr. 49, 22-6-1705 (2e citaat); inv.nr. 811.
34. Zie voor deze bouwactiviteiten RAA, AHH inv.nr. 49, 25-5-1684,17-5-
1691,12-6-1692, 7-6-1696, 9-9-1700; inv.nr. 51, 20-7-1786; inv.nr. 608;
inv.nr. 811,1768.
35. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2127; Streekarchief Waterland (SAW), archief
Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en
West-Friesland 1544-1950 (AHUS) inv.nr. 1104, pachtvoorwaarden 1551;
inv.nr. 1564, sluiskeur 1619.
36. SAW, AHUS inv.nr. 1564, sluiskeur 1619.
37. Ibidem, inv.nr. 1, 22-3-1651; RAA, AHH inv.nr. 49, 6-7-1687.
38. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2135,15-4-1654, 4-3-1671.
39. RAA, AHH inv.nr. 49,19-5-1688.
40. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2135,18/19-6-1715, 31-7-1717. De vergoeding
werd in 1806 ingetrokken.
41. RAA, AHH inv.nr. 50,14/15-11-1729, 21-9-1734.
42. Ibidem, inv.nr. 38, p. 288; inv.nr. 40, pp. 54, 56; inv.nr. 51, 28-7-1790;
inv.nr. 64, 21-12-1807; inv.nr. 53, 20-1-1808.
43. Kluppel 1857, reg.nr. 134.
44. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2127, rekening Stalpaert 1548. In 1551 kwam
de grens te liggen bij 10 last of zwaarder, een subtiel maar niet onbe
langrijk verschil met het compromis van 1548, zie SAW, AHUS inv.nr.
1104, pachtvoorwaarden 1551.
45. SAW, AHUS inv.nr. 1564, keur 1619 (citaat); RAA, SA voor 1815 inv.nr.
2127, pachtvoorwaarden 1707.
46. RAA, SA voor 1815 inv.nr. 2127, rekest van 9-11-1555; Brouwer, pp. 234-
235-
47. RAA, AHH inv.nr. 218; RANH, CLA inv.nr. 1444, Recueil..., p. 313.
48. Ibidem, inv.nr. i, 2-9-1658, 9-3-1660; SAW, AHUS inv.nr. 1104;
Brouwer, p. 242.
49. RANH, CLA inv.nr. 1444, Recueil..., p. 315.
50. Op zijn exemplaar van de Hondsbossche rekening van 1604 tekende het
Hoornse bestuurslid aan dat Pieter Booms aanstelling als sluiswachter
werd verlengd, zie Archiefdienst Westfriese Gemeenten (AWG), oud
archief Hoorn (OAH) inv.nr. 2628A. Pieter Boom moet na maart 1625
zijn overleden.
51. SAW, AHUS inv.nr. 1104, pachtvoorwaarden 1551; RAA, SA voor 1815
inv.nr. 2127, pachtvoorwaarden 1557; RANH, CLA inv.nr. 1444,
Recueil..., pp. 308, 315, 317.
30
