Zaandam vanuit het zuiden met in het midden de "kleine" Hondsbossche Sluis en de Wilhelminasluis. Opname uit 1929
Slotbeschouwing
Na de openstelling van de Wilhelminasluis nam het belang
van de Hondsbossche Sluis -die voortaan Kleine of Oude Sluis
werd genoemd- voor het scheepvaartverkeer sterk af. Er wer
den weliswaar nog steeds duizenden schuiten per jaar
geschut, maar die waren qua tonnage gemiddeld veel kleiner
dan de vaartuigen die de Wilhelminasluis passeerden. In 1953
voeren bijvoorbeeld 21.000 schepen door de Oude Sluis, ter
wijl in hetzelfde jaar 45.000 schepen werden geschut in de
Wilhelminasluis. Op het eerste gezicht was de Oude Sluis dus
nog altijd belangrijk, maar gemiddeld mat elk geschut schip
slechts 29 ton tegen 102 ton in de Wilhelminasluis. De Oude
Sluis nam in 1953 dus maar 13 procent van het totale door de
Hogedam geschutte tonnage voor zijn rekening.'"
De openstelling van de Wilhelminasluis is dan ook een
geschikt moment om dit overzicht van de geschiedenis van de
Grote of Hondsbossche Sluis af te ronden. We hebben gezien
dat de sluis werd gebouwd met het oog op de aanvoer van
materialen naar de Zeewering bij Petten en de afwatering van
de Schermerboezem. Hij groeide echter meteen uit tot de voor
naamste waterpoort van geheel Holland benoorden het IJ en
behield deze positie in ieder geval tot de opening van het
Noordhollands Kanaal in 1824. In de loop van de 19' eeuw
werd de sluis echter steeds meer tot een flessenhals die de ver
dere ontwikkeling van de Zaanse handel en nijverheid in de
weg stond. De Wilhelminasluis loste dit probleem op.
Na de Tweede Wereldoorlog groeide in brede kring het besef
dat de Hondsbossche Sluis een belangrijk waterbouwkundig
monument was dat zorgvuldig beheerd en behouden diende te
worden. In 1956 liet Uitwaterende Sluizen ook de eigen
wapenstenen op de Hondsbossche Sluis plaatsen, aan de kant
van de Binnenzaan. Deze uit 1783 daterende stenen stonden
oorspronkelijk op de Duikersluis. Na de afbraak van deze sluis
werden ze eerst op de Wilhelminasluis geplaatst, maar ze
konden daar in verband met een nieuwe oeververbinding -de
in 1957 geopende Beatrixbrug- niet blijven staan. Het accijns
huisje en de sluiswachterswoning vroegen ook om aandacht.
Het eerstgenoemde gebouwtje was in 1935 door het Bestuur
der Domeinen voor 400 gulden aan Uitwaterende Sluizen ver
kocht. Beide huisjes waren in de loop der jaren ernstig ver
zakt. De bouw van het Zaangemaal tussen de Wilhelminasluis
en Hondsbossche Sluis in de jaren zestig van de vorige eeuw
verergerde dat probleem nog eens. Om de huisjes van de
ondergang te redden, werden ze in 1964 voorzichtig gesloopt.
De vrijgekomen materialen werden opgeslagen bij gemeente
werken en 1970 gebruikt om beide huisjes in de originele staat
en op dezelfde plek te herbouwen."2
De wapenstenen kregen in de jaren zeventig een grote
opknapbeurt. De Rijksdienst voor Monumentenzorg, de pro
vincie Noord-Holland en de gemeente Zaanstad verleenden
subsidies voor dit project. De gerestaureerde stenen keerden
in april 1980 op hun vertrouwde plaats terug. In 1997 droeg
Uitwaterende Sluizen tenslotte het accijnshuisje en de sluis
wachterswoning -die beide geen enkel dienstbelang meer had-
den- over aan de Vereniging Hendrick de Keyser."'
27
