7
AFBEELDING 8
De buitendelta van het Marsdiep in 1583;
fragment van een kaart uit 'Speculum
Nauticum Occident' (Universiteits
Bibliotheek Amsterdam 1803-0-8):
'Beschrijvinge van de vermaerde stroem
't Maersdiep met alle de sanden, plaeten en
ondiepten op deselve stroemen gheleghen,
doer Lucas Iansz Wagenaer 1583'. Identiek
aan het kaartbeeld Beschrijvinghe vant Vlie
ende Mersdiep(1583) in zijn 'Spieghel
der Zeevaerdt'1384.
De verbreding en zuidwaartse verplaatsing van het Mars
diep ging vooral ten koste van het Huisduiner land met
grote verliezen aan west- en noordwestzijde. Geïnundeerd
en aan de noordzijde gereduceerd, veranderde het eiland
in de Zuiderhaaksgronden, terwijl de bewoning zich
oostwaarts op de kwelder verplaatste. Beschermd door
landinwaarts verstoven duinen konden ten oosten daarvan
de middeleeuwse polders Oudeland, Koog- en Nieuw-
landerpolder (1505) worden bedijkt.
Het Huisduiner kustverlies en de kustverdediging van
omstreeks 1600 tot 1750, sedert welk jaar de Helderse dijk
niet meer werd teruggenomen, is uitvoerig beschreven
(afb. 5)-17
In de geschetste ontwikkeling zijn twee fasen
herkenbaar:
a Zolang het eiland Huisduinen, ten dele de huidige
Zuiderhaaksgronden, nog niet was geïnundeerd,
verplaatste het Marsdiep zich tot omstreeks 1400
betrekkelijk snel zuidwaarts, met aanzienlijk kustverlies
aan de Huisduiner- en landaanwinst aan de Texelse
zijde, waar poldertjes bedijkt konden worden,
b In de loop van de 15de eeuw veranderde het eiland
Huisduinen in de Zuiderhaaksgronden, waarin opper
vlakkige geulen als Doorlei, Ebbegat en Landsdiep van
Huisduinen werden uitgeslepen. Dit veroorzaakte
verandering in het getij mechanisme van het Marsdiep.
Genoemde geulen waren in het midden van de 16de
eeuw nog onbetond. Hoewel Ebbegat en Doorlei wel
bevaarbaar bleken (afb. 6 en 7), vormde het centrale
Spanjaardsgat de voornaamste toegangsmogelijkheid voor
de grote scheepvaart. Aan het eind van de 16de eeuw
(Wagenaer, 1583; afb. 8) zijn deze zuidelijke geulen
betond, terwijl het Spanjaardsgat neiging vertoonde om
naar het noorden om te zwaaien.