7 AFBEELDING 8 De buitendelta van het Marsdiep in 1583; fragment van een kaart uit 'Speculum Nauticum Occident' (Universiteits Bibliotheek Amsterdam 1803-0-8): 'Beschrijvinge van de vermaerde stroem 't Maersdiep met alle de sanden, plaeten en ondiepten op deselve stroemen gheleghen, doer Lucas Iansz Wagenaer 1583'. Identiek aan het kaartbeeld Beschrijvinghe vant Vlie ende Mersdiep(1583) in zijn 'Spieghel der Zeevaerdt'1384. De verbreding en zuidwaartse verplaatsing van het Mars diep ging vooral ten koste van het Huisduiner land met grote verliezen aan west- en noordwestzijde. Geïnundeerd en aan de noordzijde gereduceerd, veranderde het eiland in de Zuiderhaaksgronden, terwijl de bewoning zich oostwaarts op de kwelder verplaatste. Beschermd door landinwaarts verstoven duinen konden ten oosten daarvan de middeleeuwse polders Oudeland, Koog- en Nieuw- landerpolder (1505) worden bedijkt. Het Huisduiner kustverlies en de kustverdediging van omstreeks 1600 tot 1750, sedert welk jaar de Helderse dijk niet meer werd teruggenomen, is uitvoerig beschreven (afb. 5)-17 In de geschetste ontwikkeling zijn twee fasen herkenbaar: a Zolang het eiland Huisduinen, ten dele de huidige Zuiderhaaksgronden, nog niet was geïnundeerd, verplaatste het Marsdiep zich tot omstreeks 1400 betrekkelijk snel zuidwaarts, met aanzienlijk kustverlies aan de Huisduiner- en landaanwinst aan de Texelse zijde, waar poldertjes bedijkt konden worden, b In de loop van de 15de eeuw veranderde het eiland Huisduinen in de Zuiderhaaksgronden, waarin opper vlakkige geulen als Doorlei, Ebbegat en Landsdiep van Huisduinen werden uitgeslepen. Dit veroorzaakte verandering in het getij mechanisme van het Marsdiep. Genoemde geulen waren in het midden van de 16de eeuw nog onbetond. Hoewel Ebbegat en Doorlei wel bevaarbaar bleken (afb. 6 en 7), vormde het centrale Spanjaardsgat de voornaamste toegangsmogelijkheid voor de grote scheepvaart. Aan het eind van de 16de eeuw (Wagenaer, 1583; afb. 8) zijn deze zuidelijke geulen betond, terwijl het Spanjaardsgat neiging vertoonde om naar het noorden om te zwaaien.

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Kring van Vrienden van de Hondsbossche | 1987 | | pagina 7