Ineke Vonk-Uitgeest
Monsterrol, 8 april 1780
Nummer 132, september 2019
8
Historische Vereniging Texel
Veel gedoe met die Engelsen
Kapers, een orkaan, brieven en nog lang niet thuis.
Via Bordeaux naar St. Eustatius
Op 2 mei 1780 vertrok het schip de Nicolaas Jan, onder
leiding van kapitein en oud-Hoornder Dirk Pauw vanaf
de Rede van Texel met bestemming Bordeaux. Aan
boord waren veertien eters [bemanningsleden], onder
wie dus de Texelaars stuurman Simon Vaartjes (27 jaar),
onderstuurman Aarjen Klok (20 jaar) en matroos Jan Luijt
(18 jaar). De koksmaat kwam uit Harlingen, de andere
bemanningsleden uit Duitsland.4
Toen Simon begin april uit Den Hoorn vertrok, was zijn
vrouw Saartje Smit zwanger van hun tweede kind. Doch
ter Jantje was op dat moment anderhalf jaar oud. Aarjen
Klok en Jan Luijt waren vrijgezel.
Na vijftien dagen varen kwam de Nicolaas Jan op 17
mei aan in de haven van Bordeaux. Daar werd direct
Aan Simon Vaartjes heb ik al eerder aandacht besteed in
verschillende artikelen. Hij is één van de walvisvaart-
commandeurs uit mijn Texelse walvisvaarders onder
zoek. Simon was niet alleen walvisvaarder, maar ook
jarenlang koopvaardijschipper. De laatste jaren van zijn
leven was hij in dienst van de VOC.2 Ik dacht in 2002 al
veel te weten over deze man. Maar opeens kwamen er
toch nieuwe gegevens tevoorschijn. Ik wist dat Simon in
mei 1780 als stuurman op het schip De Nicolaas Jan naar
St. Eustatius vertrok. Het volgende mij bekende feit was,
dat hij in januari 1783 zelf als kapitein met het schip Fami-
lien Lust naar Suriname ging. Tussen deze gebeurtenissen
zat bijna drie jaar waarin niets over Simon bekend was.
En dan vind ik in het notarieel archief in Amsterdam een
akte en vlak daarna nog vijf brieven via de site brieven als
buit. Authentiek bronmateriaal met veel informatie. Deze
vondsten hadden allemaal betrekking op één reis naar
het Caribisch gebied.
De akte met het verslag dat kapitein en oud-Hoornder
Dirk Pauw op 10 juli 1781 over deze reis heeft afgegeven
bij notaris Willem Dekker in Amsterdam, geeft een goed
beeld van de hele onrustige reis. Vanaf het vertrek vanaf
de Rede van Texel, via Bordeaux naar Eustatius, tot aan
zijn thuiskomst in Amsterdam gebeurde er van alles.3
De brieven van de Hoornders vormen de persoonlijke
noot in dit verhaal. De brieven hadden ze meegegeven
met een schip dat werd opgepakt door de Engelsen.
Gelukkig hebben de Engelsen hun buit niet vernietigd en
zijn de brieven bewaard gebleven.
- -
4)2,
begonnen met het beladen van het schip. De lading was
heel gevarieerd en bestond uit 520 oxhoofden wijn (een
oxhoofd is ca 240 liter), 42 kisten wijn, 160 kisten zeep,
300 kisten olie, 100 mandjes likeuren, 3 kisten schoenen,
1 kist met parasols, 2 pakken hoeden, 2 balen garens, 66
balen linnen, 690 dozijn neteldoeken en 300 vaten meel.
De hele lading had een totale waarde van 42.000 gulden.6
Het laden duurde al met al twee maanden. Op 17 juli ver
trok de volgeladen Nicolaas Jan richting St. Eustatius.
Dit kleine eilandje (21 km2) in het Caribisch gebied was
vanaf 1636 Hollands bezit. St. Eustatius was de belang
rijkste vrijhaven in deze regio. Een trefpunt waar je alles
kon kopen wat de wereld voortbracht. St. Eustatius had
zelf suiker-, tabak- en koffieplantages. In de haven wer
den veel goederen gelost en geladen. Op sommige dagen
lagen er rond de twintig schepen tegelijk te laden en te
lossen.
Wy seven weeken in 't eyland Christoffel hebben opgebracht [ge]leegen en zijn gevlugt met de orkaanwind den 12e october.
En de 17e dito op de reede van St. Eustaatius zyn aangekomen.1
Dit zijn een paar regels uit de brief die Simon Vaartjes op 18 november 1780 schreef aan zijn vrouw Saartje in Den Hoorn.
Ook twee andere plaatsgenoten, Aarjen Klok en Jan Luijt hadden een brief geschreven naar het thuisfront.
De brieven gaven ze mee met kapitein Rousman van de Elisabeth Sophia. De brieven zijn nooit aangekomen in Den Hoorn.
l
„STZÈZ,. ‘MA
XXX-
de ik
icieren en Matröofen,
igenotnenzynten diende
mdgXonditk
Amflerdam
Jyjonfter Rolle van
die haar verhuurt hebben, ene
van het Schipgenaamt
daar voor Schipper op commandeert
of die by verandering of Verfterf in zyn plaats mogtb worden geftelt. Namentlyk dat wy
zullen varen met het voorn. Schip van dezer Stede Amfterdam
77^* Z.ZjX
'"van daar wederkeeren voor deze Stad, ofte tiaar
^Dat^de bedongeMaand-Geldenwaar van by yder van baar een Maand óp hand is oiltfati-
sen,ende Waar naar de noch te verdienen zullen werden gereguleert, zullen ingaan ende ba.
ren aanvank nemen zoo haalt het voorla. Schip, om Zyne ryfe te vervorderen, buyten de
laatlle Tonen in Zee zal gekomenende eyndigen als het weder hier ter Stedeofte ter ge.
detineerde losplaats als voorfz. behouden gearriveert.ende by den Schipper zullen afgedankt
zynals wanneerende eerder nogte andersniet.de verdiende Maand Gelden zullen mogen
werden ge-eifebt ofte gepretendeert: Sullen derbalven niet vermogen den 'Schipper ge
durende de reyfe buyten ’s Lands, af te vorderen betalinge der zelven, in bet geheel ofte
ten deele, maar zal zulx ftaan aan het enkel believen van den Schipper voorfz.
Dat zy de beveelen en ordres van den Schipper, ofte deszelfs Officieren in alle gehoor,
zaamheyt ten dienfte van het Schip en Goetzullen naarkomenende zonder tegenfpreeken
uytvoeren: Byzonderlyk bet zelve tegens alle gewelt ende overlaft van Vyandenmet Gods
hulpe, naar haar vermogen, is het doenlyk, befchermen, zonder den Schipper in eenige
noodt te befwyken ofte te verhatenals eerlyke Officieren en Matroofen betaamt.
Dat in alle het geene hier niet is uytgedniltt, haar zullen reguleeren naar de Cotluyrnen
ende de Zeerechten gebruyckelyk, op de boeten ende taffen daar inne begreepen, onder
verband van haar perfoonen en goederendezelve fubmitterende als naar Rechten.
Verbinden wy ons verder geen Tabak of andere Contrabande goederen mede te voeren
x voor negotieop de boetens en fcaffe daar toe ftaande.
