1 Europa en Noord-Afrika waarbij hij zo'n 11000 kilometer
2 aflegde. Overal werd hij door mede esperantisten met
3 open armen ontvangen. In de Texelse Courant deed Siem
4 in woord en beeld verslag van zijn belevenissen. Zijn fiets
5 was er een van het merk Union, gesponsord door de
6 firma Vonk in de Hogerstraat. Volgens een advertentie
7 had het rijwiel die 11000 km probleemloos doorstaan.
8 Geen enkel mankement, zelfs de banden vertoonden
9 nauwelijks slijtage
10
11 De ingebruikneming van het monument was een groot
12 feest waarvoor honderden mensen naar Texel kwamen,
13 onder wie hoge autoriteiten. De Kogerstraat zag zwart
14 van het volk, hoorde ik later van mijn ouders die er ook
15 bij waren.
16 Het is een bizarre gedachte dat in diezelfde tijd de op-
17 komst van Hitler in Duitsland zijn beslag had gekregen
18 waarmee een acute bedreiging van het Esperanto zich af-
19 tekende. De nazi's moesten niets hebben van Esperanto
20 want die taal zagen ze als onderdeel van een wereldom-
21 vattend Joods complot. In alle landen die de Duitsers bin-
22 nenvielen werd het Esperanto verboden en in 1941 moest
23 het Texelse monument worden gesloopt. Nog net op tijd
24 hadden Texelse esperantisten enkele onderdelen kunnen
25 weghalen en laten onderduiken zoals de beeltenis van
26 Zamenhof en de windwijzer met groen-koperen ster. Die
27 spullen schijnen de oorlog te hebben doorgemaakt op de
28 zolder van de smederij van Jan Kiljan, niet toevallig ook
29 een Esperantist.
30
31 Toen het monument in 1950 opnieuw werd gebouwd
32 konden ze die onderdelen dus gewoon weer gebruiken.
33 Het kwam goed uit dat ook het fundament was blijven
34 zitten. Dit betrekkelijk nieuwe monument staat dus op de
3 5 voeting van het oude. Ik weet dat uit eigen waarneming
36 want als 9-jarig jochie woonde ik hier vlakbij aan de Zes
37 die toen nog Eerste Kogerdwarsstraat heette en was sa-
38 men met mijn 2 jaar jongere broertje Theo regelmatig op
39 de bouwplaats te vinden. Het metselwerk werd daar niet
40 gedaan door Siem de Waal want die was al voor de oor-
41 log geëmigreerd naar Zuid-Afrika maar door Willem
42 Boon. Wegens zijn lengte werd deze aannemer algemeen
43 Lange Willem genoemd, een praktische bijnaam, zeker
44 geen scheldnaam. Toch voelde hij dat laatste blijkbaar
45 wel zo. Toen hij tegen ons optrad omdat we overal aan-
46 zaten en zowat met de vingers in de betonmolen bekneld
47 raakten, schopte hij ons het terrein af. Mijn boze broertje
48 schold hem toen uit: Lange Willem!!
49 Boon nam direct wraak. Met zijn troffel gooide hij een
50 schep specie precies in de nek van broertje Theo. Die
51 rende huilend naar huis en deed zijn beklag bij zijn moe-
52 der: 'Ik riep alleen maar lange Willem en toen gooide ie
53 met messel''
54
55 Die Esperantisten, wat waren dat voor mensen? Bij een
56 eerdere gelegenheid heb ik het eens gezegd en ik durf
het te herhalen. Het waren mensen met een open blik 1
naar buiten, die niet afcerig waren van andere volken en 2
culturen maar maar er juist contact mee wilden hebben. 3
Zij hoopten en verwachtten dat de hulptaal zou helpen 4
bij internationalisering en verbroedering. Zij hoopten dat 5
in een wereld van agressie de zachte krachten uiteinde- 6
lijk zouden overwinnen in het eind, zoals Henriette 7
Roland Holst dichtte. Hoop, dat zit in Esperanto, het 8
woord betekent ook hoop. Dat is minder naïef dan het 9
lijkt. Wie het goede hoopt zal zich gedreven voelen het 10
goede te laten overwinnen. Ik kom vaak in Indonesië 11
waar dat besef meer leeft dan hier. Daar bestaat een term 12
die dit onderschrijft: Harapan Jaya wat betekent: zegevie- 13
rende hoop. 14
Nu moeten we er niet vanuit gaan dat al die nuchtere 15
Esperanto lerende Texelaars zulke verheven gedachten 16
koesterden. Voor velen was het gewoon een gezellige 17
hobby. Op menige verjaardag (jarigheid) probeerden ze 18
elkaar de loef af te steken met wat ze zojuist aan woor- 19
den en zinnen hadden geleerd. 20
Maar zelfs Esperantisten wisten niet altijd de scheidslij- 21
nen tussen mensen met een verschillende achtergrond te 22
doorbreken. Naast algemene had je ook christelijke, ka- 23
tholieke en arbeiders esperantistenverenigingen. Of die 24
verzuiling op Texel veel voorstelde heb ik niet kunnen 25
nagaan. 26
27
Helaas, er zijn nog maar weinig mensen die Esperanto 28
spreken. Het begin van opleving in de vijftiger jaren zette 29
niet door. Wat dat betreft hebben de Duitsers hun zin ge- 30
kregen 31
32
Van de Texelse Esperantisten heb ik er nog een aantal 33
meegemaakt maar ik zou er nu niet een meer kunnen 34
vinden. Het waren over het algemeen actieve, hartelijke 35
mensen. Een van hen was An Tiessen-Spaans, onderwij- 36
zeres aan de openbare school. Zij gaf cursussen 37
Esperanto, hees op Koninginnedag de vlag bij dit monu- 38
ment en op haar huis in de Warmoesstraat prijkte het 39
emaille schildje met groene ster en de tekst Esperanto 40
Parolata. 41
42
De taal is echter allerminst totaal uitgestorven. Heel ac- 43
tief is nog steeds Esperanto Nederland dat wordt gedre- 44
ven door de hoop op wederopleving. Er zijn soms hoop- 45
gevende tekenen, zoals de aandacht die momenteel in 46
Leeuwarden aan deze hulptaal wordt besteed, 47
Vertegenwoordigers van Esperanto Nederland zijn hier 48
aanwezig. Of zij zullen slagen, zal de tijd leren. Ik mag 49
het hopen. 50
51
Enkele jaren geleden dreigde dit monument uit het zicht 52
te raken omdat gemeente er een fietsenstalling voor 53
wilde zetten. Door actie van de buurt, vooral van wijlen 54
Klaas Smidt, werd dit voorkomen. B en W lieten zich ten- 55
slotte van hun goede kant zien. Het terrein is nu weer 56
30
Historische Vereniging Texel
Nummer 129, december 2018
