12 eeuwen lang alle leven en grondgebruik in Waalenburg bepaalt:
13 het water. Dat water speelt in de toekomst weer de hoofdrol.
16 In 1436 verleende Margaretha van Bourgondië het eerste
19 twee eeuwen van dijkdoorbraken, aankopen van nog
20 meer gorzen en herhaalde pogingen om Waalenburg te
30 is ook een andere lezing. In 1892 maakte Sijbrand
31 Pieterszoon Keijser, secretaris penningmeester van het
34 is door den landmeter Jac. Pietersz Douw van de am-
40 nieme tekenaar die hem begin 17e eeuw kopieerde, deed
45 Leo Roeper staat.
56 8 RAA, AWB, inv. 16 p. 6
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
1 zichte van deze ingrijpende ontwikkelingen in het verleden
2 gaan ontwikkeling en realisatie van het Programma
3 Natuurontwikkeling Waalenburg razend snel.
4 Dit project wordt in het spraakgebruik samengevat onder de
5 noemer "Waalenburg wordt teruggegeven aan de natuur".
6 Dat klinkt simpel, maar het is gecompliceerd en levert span-
7 nende tijden voor belanghebbenden en belangstellenden.
8
9 In dit artikel staat de vraag centraal hoe Waalenburg er vroeger
10 uitzag, gezien door de ogen van landmeters, tekenaars, schil-
11 ders, fotografen en bewoners. Opvallend is de rode draad die
14
15 Landkaarten
17 bedijkingsoctrooi van gorzen5 ten oosten van de Koger
18 dijk, dat is nu het Waalenburgerdijkje. Daarna volgden
21 bedijken. In 1611 volgt een geslaagde poging. Octrooi
22 werd aangevraagd, vooral om vrijstelling van belastin-
23 gen te vragen en regelingen voor het polderbestuur te
24 treffen. Henk Schoorl beschreef dat boeiend.6 In 1614
25 vond de verloting van de polderkavels plaats. Daarbij be-
26 paalden de ingelanden dat een kaart met daarop de ver-
27 kaveling zou worden gemaakt en eigenaren op eigen
28 kosten een kopie van deze kaart konden laten vervaardi-
29 gen.7 Mogelijk is de hier afgebeelde kaart zo'n kopie. Er
32 Waterschap Waalenburg een overzicht van de geschiede-
33 nis van Waalenburg. Hij schreef: "In de maand juni 1620
3 5 bagtsheerlijkheid Waal en Burg een kaart gemaakt en bij
36 meeting bevonden groot te zijn 733 morgen, 397
37 Rijnlandsche roeden."8
38
39 Jan Pieterszoon Dou maakte een prachtige kaart. De ano-
41 dat voortreffelijk en er is veel op te zien:
42 Links het Waalenburgerdijkje met weeltjes (voormalige
43 dijkdoorbraken), linksboven het hoge schor met twee
44 boerderijen, ongeveer waar nu de vervallen boerderij van
46
47 Langs de Nieuwlanderweg staat de oude boerderij de
48 Voorzorg, met dakpannen op het voorhuis en riet op de
49 stolp, dichter bij de weg dan zijn 19e eeuwse opvolger.
50 Rechtsonder De Waal met kerk en de Bomendiek, hier
51
52 5 buitendijks land
0 6 H. Schoorl, Texel in enige zestiende-eeuwse kaarten en opmetingen,
Regionaal Historisch Tijdschrift Holland, jaargang 7 nr. 3 4, augustus
54 1975.
55 7 H. Schoorl, 1999 272-275 en 472 noot 19
ft fix It'll {if
f'tVrffrw w'nut
revrn
t It tuf
"'"•'ferf<l«Sl.r
'PO LI* Eli WIAL I*
I ri-,, .'Si m /4SÜ I
r,P in lirty .'1/.V1 1
Si/ -
ff e Waal
r f.fi.-li
Waelt-dam genoemd. Ten noorden van De Waal, nabij de
hoek van de huidige Staart, staat een huis, ongeveer op
de locatie van het voormalige Bogaerdje. Ten noordwes
ten daarvan is een ovaal ingetekend met de tekst wateren.
Dat was de eendenkooi van Waalenburg. De contouren
daarvan kwamen de afgelopen droge zomer tevoor
schijn en werden door Pieter de Vries vanuit de lucht ge
fotografeerd.
In de 19e eeuw verschijnen enkele topografische kaarten,
waaronder de kaarten van notaris J.L. Kikkert. Op zijn
verbeterde kaart van 1854 zien we de toen al vervallen
eendenkooi. Tussen Ooster- en Westerkolk staat een
grote watermolen. De huidige Zaandammerdijk wordt
door Kikkert Waal-en Burgerdijk genoemd. Langs de
Nieuwlanderweg is de Waterplaats ingetekend. Bij de
Voorzorg en de Hertenkamp staat het jaartal 1855 en op
het hoge schor in de hoek bij de Ruigendijk staan behalve
de boerderijen Goethe en De Arend nog enkele gebou
wen. De boerderij Plassendaal, toen Plas en Daal, met bij
gebouwen is ingetekend, evenals het voormalige polder
huis, vlakbij de sluis. Langs de dijk nabij De Waal staan
nog enkele gebouwen, waaronder de boerderij het
Bogaardje en een naamloze boerderij.
In 1878 vond de verkenning plaats voor het kaartblad
Oosterend van de topografische kaart.
Op die kaart zien we nog duintjes achter de boerderij De
Arend (verbrand in 1940) en achter Pomona. Ook staan
tien watermolens ingetekend. Dat waren negen weide-
molens en de grote watermolen bij de Westerkolk.
Fragment uit de kaart van notaris J.L. Kikkert (1854)
20
Historische Vereniging Texel
Nummer 129, december 2018
