3. Het ezelshoofd
wordt opgehaald
met een grote
shovel.
kon het 1,25 m lange en rond de 400 kg zware blok naar
Museum Kaap Skil in Oudeschild worden vervoerd. (aft
3) Tal van vragen kwamen naar boven. Van welk schip is
het aftomstig, hoe oud is het en hoe kwam het op deze
plaats terecht?
De functie van een ezelshoofd op een zeilschip
In Hoorn werd op dat moment de replica van het schip
De Halve Maen opnieuw getuigd. Tuiger Ron
Groenestein was direct geïnteresseerd om te bestuderen
hoe een origineel ezelshoofd er uit zag. Voor zover be
kend was dit het tweede in Nederland gevonden ezels
hoofd. Een eerdere vondst uit 1990 van een kleiner Texels
ezelshoofd lag in een conserveringstank, ook in Museum
Kaap Skil.
Een Hollands ezelshoofd rust op de mast van een zeil
schip en kent twee functies. (aft 4) De eerste is het vor
men van een verbinding tussen mast en steng, om deze
overend te houden en voor het opbrengen en schieten
van de steng. Een steng is een verlenging van de mast.
De mast is over het grootste gedeelte rond. De onderkant
van de mast (de hieling) is vierkant. Het ezelshoofd voor
komt het omvallen van de steng tijdens het opbrengen of
schieten. Met schieten wordt het laten zakken van de
steng bedoeld. De takel met touw die de steng hijst of
schiet, heet windreep. De windreep zit vast aan een oog
bout onder het ezelshoofd, het touw vaart (gaat) door de
hiel van de steng en vaart terug omhoog door een blok
aan het ezelshoofd om dan naar het dek te gaan. Het
touw wordt aangehaald (opgewonden) met de kaapstan
der. (aft 5)
Deze constructie met een schuiftare steng is rond 1570
bedacht door de Enkhuizer scheepsbouwer Wouter
Krijnsz. Voor die tijd zat een steng permanent vast aan
de masttop met een woeling, een touwomwikkeling om
samengestelde masten. Dat was zo door heel Europa.
Door de permanente druk op het want, sleet dit tuigage
snel. Door de steng te laten zakken als het schip niet
voer, werd slijtage en schade voorkomen. Een steng die
naar believen op- en afgetuigd kon worden zonder de
hele constructie en tuigage aan te passen, werd razend
snel overgenomen door alle Europese zeevarende naties.
Het basisprincipe is in de eeuwen nooit veranderd, al
worden mast en stengen tegenwoordig in staal uitge
voerd.
De tweede functie van het ezelshoofd is het hijsen van
het grooteeil, de onderra. Door een ingenieuze construc
tie kon via katrollen vanaf het dek de ra worden gehesen
en gestreken. Achter de mast, in de touwbocht, hing een
kardeelblok. Recht hier onder stond ook een blok aan
dek. Deze twee blokken vormden een takel om de ra mee
te kunnen hijsen of strijken. (aft 6) Ezelshoofden met
draaireepgroef worden nu alleen gebruikt op replica-
SUBZONE
5. Een behouden ezelshoofd op de voormast van het het
Medemblikker fregat Huis te Warmelo (1715) op de bodem
van de Finse Golf. (Foto SubZone Oy, Helsinki)
Nummer 128, augustus 2018
Historische Vereniging Texel
9
