12
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
1 De klok is voorzien van een moderne gesmede klepel die
2 aan een zolderplaat in de kop van de klok bevestigd is.
3 De zolderplaat is met twee bouten, door de kop van de
4 klok, aan de rechte luidas vastgezet. De kroon is met
5 twee stroppen eveneens aan de houten as verbonden.
6 Maat van de luidas: 24 x 20 x 78 cm. Het moderne luid-
7 wiel heeft een diameter van 94 cm, door middel van een
8 ketting verbonden met luidmotor, die in slechte staat ver-
9 keert. Wellicht een advies om eens tot handluiden over te
10 gaan en een passende - kleinere - klok in de lege luid-
11 gang aan te brengen.
de klok was over de kop gescheurd. Op de foto de lassporen uit
1999 bij de naam ricout.
(foto Phili Abbenes)
Klokkenvordering
Op 2 juni 1943 is de klok ondanks zijn beschermde status
uit de toren verwijderd en getransporteerd naar de op
slagplaats bij de glasfabriek in Leerdam. De afvoer was
slechts mogelijk door het weghakken van enig metsel
werk bij het westelijke galmgat. In november 1944 werd
de Hoornder klok samen met circa 150 luidklokken en 6
beiaarden, tegen alle afspraken in, ingeladen voor ver
voer naar Emden. Dit ging er bepaald niet zachteinnig
aan toe; de kraan begaf het al spoedig en de klokken wer
den eenvoudig van de kade in het schip de "Hoop op
Zegen" gegooid. De ernstige beschadiging aan de
Butendicc klok zou hieruit verklaard kunnen worden,
ware het niet dat Fehrmann en Besemer beweren dat de
klok reeds in 1943 gescheurd was. Nadat het schip, be
stuurd door een onervaren schipper, op het IJsselmeer tij
dens slecht weer losgeslagen was van een Duitse sleep
boot, dreef de "Hoop op Zegen" richting Urk. Op de
zwerfceien en de keileem van de ondiepte De Vormt
sloeg het schip lek en zonk; de klokken waren veilig op
geborgen. Nadat de klokken uit het wrak geborgen wa
ren zijn ze op 9 augustus 1945 naar de bestratingswerf
van de gemeente Amsterdam vervoerd. TNO en de TH
Delft hebben het klankgehalte van de M-klokken, dus
ook de klok van Den Hoorn, aldaar geanalyseerd. De
hierbij verzamelde gegevens dienden naderhand voor
het promotieonderzoek van ir. E.W. van Heuven. Op ge
zag van de Rijksinspectie Kunstbescherming werd al
spoedig overgegaan tot distributie van de klokken naar
de rechtmatige eigenaars.
Herstel
De Hoornder klok onderging eerst een reparatie bij de
ijzergieterij en machinefabriek Jos Zimmer in
Amsterdam. Dit bedrijf was na de Tweede Wereldoorlog
incidenteel actief als klokkengieter en klokkenlasser.
Omdat het een monumentale klok betrof werden de kos
ten door het rijk betaald. In juni 1947 keerde de klok
weer terug in Den Hoorn, maar de reparatie van Zimmer
was kennelijk niet naar genoegen uitgevoerd. Architect
Jan Visser uit Den Burg vroeg daarom via de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg advies aan de klokkendeskun-
dige Henk Verhoef uit Amsterdam. Verhoef constateerde
dat de klok over de kop gescheurd was als gevolg van
roestvorming aan het oorspronkelijke ingegoten ijzeren
klepeloog: "Een klassiek probleem, dat hier al eerder is opge
treden, gezien de oude reparaties (van Zimmer, AA) aan
weerzijden van de kroon". Klokkengieterij Eijsbouts uit
Asten krijgt de opdracht om klok, klepel en luidinrich-
ting te herstellen. Henk Verhoef toont zich bij de opleve
ring in 1999 zeer tevreden met het resultaat want zijn
eindrapport wordt afgesloten met de volgende zinsnede:
"Samenvattend moet de conclusie zijn dat een van de bijzon
dere klokken van ons land, waarvan de klank in feite verloren
was, als klinkend monument is hersteld, en zijn plaats als be
langrijk centraal punt in het dorp Den Hoorn weer heeft kun
nen innemen".
Arie Abbenes is oud-stadsbeiaardier van Utrecht
Geraadpleegde literatuur:
Fehrmann, C.N. Besemer, J.W.C.
Hul, Dick van den
Lehr, André
Nieuwenhoven, H.J. van
Dros, Simon
Verhoef, Henk
De Utrechtse klokkengieters en hun verwanten (1963)
Klokkenkunst te Utrecht tot 1700 (1982)
Middeleeuwse klokkengietkunst (1963)
Klokkenvordering 1942-1943 (1996)
De kerkklokken van Texel in de Tweede Wereldoorlog (2004)
Rapporten betreffende het lassen van de Butendicc-klok (1999)
Nummer 127, juni 2018
Historische Vereniging Texel
23
