Dirk Henkes, huiselijke twist en bedelarij Irene Maas
7(Ih( inimen.n
Af en toe komt uit de brieven van Burgemeester en Secretaris van Texel een verhaal te voorschijn in een paar zinnen, zoals hier
over het levenseinde van Dirk Henkes in de bedelaarskolonie de Ommerschans. Deze brievenboeken zijn bewaard gebleven in het
Oud Archief van de Gemeente Texel.
Maatschappij van Weldadigheid
Bedelaarskolonie de Ommerschans kwam voort uit een
initiatief van generaal Johannes van den Bosch (1780
1844). Hij richtte in 1818 de Maatschappij van
Weldadigheid op, om de armoedige volksklasse van
Nederland te helpen door "arbeid, onderwijs en onder
houd te verstrekken en hen tot hogere beschaving, ver
lichting en weldadigheid op te heffen". Hij stichtte land
bouwkoloniën in afgelegen gebieden in Oost-Nederland
om armen te werk te stellen.
Voor de probleemgevallen afcomstig uit de zogenoemde
vrije landbouwkolonies richtte de Maatschappij in 1819
een strafcolonie in bij de voormalige Ommerschans, in
1822 gevolgd door Veenhuizen. Daarnaast werd in de
Ommerschans in 1820 een bedelaarsgesticht geopend in
de vorm van een kazerne van 120 bij 120 meter. Het im
mense gebouw bood plaats aan duizend kolonisten,
waarbij mannen en vrouwen strikt van elkaar gescheiden
werden. Later breidde de Ommerschans uit tot 2.000 be
woners. De paupers konden door hard te werken hun
vrijheid terugverdienen. De Ommerschans telde onder
meer een spinnerij, kleermakerij, schoenmakerij, touw-
slagerij en manden- en klompenmakerij. Vanaf 1827 gold
de Ommerschans formeel ook als verpleeginstelling. De
Ommerschans werd een vergaarbak voor iedereen die in
de samenleving niet kon meekomen. Betrapte loslopende
bedelaars werden uit het hele land zo snel mogelijk hier
heen gestuurd.
Dirk Henkes was een zeeman, afcomstig uit Wesel in
Duitsland. Hij trouwde in 1799 met Jantje Pieters
Timmerman van Oosterend. Vanwege zijn beroep was
Dirk waarschijnlijk niet vaak thuis geweest en had zijn
vrouw zich zonder hem moeten redden. Zo'n zeemans
huwelijk gaat lang goed, maar als de man thuis blijft en
de situatie totaal anders wordt, loopt het wel eens mis. In
dit geval was er twist en onenigheid in huize Henkes.
Dirk was opeens vertrokken en kwam niet meer terug.
Het gerucht ging dat hij was gaan zwerven aan de
Overkant en opgepakt was wegens bedelarij. Dat was
een onaangenaam geval, om meerdere redenen.
Burgemeester Reinbach van Texel schreef op 24 juni 1829
aan de Officier bij de Regtbank van Eerste Aanleg te
Alkmaar: Men denkt hier dat Dirk Henkes, 60 jaar, zeeman,
door UEG zoude geapprehendeerd zijn, het zij terzake van be
delarij, het zij om eenig misdrijf.
Dat zat niet goed.
'jt
ïJift f
IS itflTll-ElT J il hJU ill Jiff
r/lil*
"Gezigt op hetgesticht voor bedelaars binnen de Ommerschans, in Overijsel'
20 Historische Vereniging Texel
Nummer 121, december 2016
