Het blauw beschilderde bord is een zogenaamd 'huwe
lijksbord' van Portugese faience. Op basis van het decor,
de schilderstijl en het monochroom blauwe kleurgebruik,
valt vast te stellen dat het hier waarschijnlijk om een
product uit een Lissabons atelier gaat.7 Het bord valt te
dateren tussen 1625 en 1650. De vlag is verdeeld in zes
panelen, alternerend met gestileerde chrysanten en 'kik
kerdril', afgeleid van het Chinese kraakporselein. In een
cirkel van accolades staat op de spiegel een aristocratisch
echtpaar. De man is kenmerkend 17de-eeuws gekleed
met hoge hoed, brede kraag, mantel, poforoek en korte
laarzen. Op de heup heeft hij een degen. De dame heeft
een hoofddeksel en haardracht die op pijpenkrullen lijkt.
Zij draagt een jakje en een wijde met stippen bezette rok.
Deze rok is typisch voor de dames uit Portugese aristo
cratische families. Zij steekt haar rechter hand uit naar
haar man. Op de keerzijde van het bord is een verdeling
in zeven panelen te zien, met in elk paneel een 'dobbel
steen 5' met om de middelste stip een cirkel. De beschil
dering is zoals gebruikelijk bij deze productie vlot en
enigszins slordig. Het tinglazuur is matig van kwaliteit ge
zien de vele putjes, niet geheel wit en vertoont craquelé.
Het bijzondere aan het bord is de gaafreid: alle andere
archeologisch bekende Portugese stukken keramiek in
Nederland lagen in scherven in sloten, kuilen of beerput
ten. Daarnaast is de locatie bijzonder. Op de Waddenzee
woonden geen gebruikers van Portugees aardewerk; wel
voeren er schepen met Portugese lading. De scheepvaart
van Holland naar vooral de zoutpannen van Setubal was
in de Gouden eeuw zeer intensief. Het ging om honder
den schepen per jaar die afgeladen met grof zout be
stemd voor bijvoorbeeld het zouten van de onmisbare
haring, terugkeerden naar 'patria'. Uit historische bron
nen is bekend dat de Hollandse 'zouthaalders' in Setubal
aanmeerden, moesten wachten tot het schip was geladen.
De bemanning vermaakte zich in de tussentijd in de stad.
Zij kochten voor thuis leuke en bijzondere dingen; hoe
exotischer, hoe beter. Schildpadschilden, aapjes, cavia's,
kokosnoten maar vooral Portugese 'luxe' keramiek wor
den incidenteel gevonden in de Nederlandse steden en
dorpen.8 Vondsten uit scheepscontext waren tot nog toe
onbekend. Het huwelijksbord was mogelijk een aankoop
om bij thuiskomst van een bemanningslid een huwelijks
aanzoek te doen of de huwelijkse trouw te bevestigen.
Een vergelijkbaar bord, ook met een huwelijkspaar, is
enige tijd geleden gevonden bij de molenaarswoning van
de Berkmeer in West-Friesland.9 Dit bord liet boven het
paar nog een dubbel met pijlen doorboord hart zien, als
teken van trouw tussen de geliefden.
Een groot tinnen bord werd tijdens het onderzoek in het
wrak zelf aangetroffen.10 Het betreft een groot diep bord
met een brede vlag en een duidelijke standring. Het bord
is sterk aangetast door de tinpest veroorzaakt door het
zeewater. Een tinmerk viel niet te herkennen, een decor
ontbrak.
Sieraden met blauwe en groene steen uit het Smaragdenwrak.
0 13 cm. Foto Archeologie 'West-Friesland
Tevens zijn door het onderzoeksteam enkele 'smaragden'
gevonden.11 Dit zijn weliswaar geen groene smaragden
maar knopen met blauwe en groene facet geslepen gla
zen stenen gevat in een zilveren vatting met eierlijst en
oog. Op het centrale vlak bevindt zich een uitgeslepen
kleine cirkel.12 In het wrak waren deze voorwerpen ver-
kit aan de genoemde ijzeren staven.
Het tinnen bord uit het Smaragdenwrak. 0 34 cm
Foto -particuliere coll.
Conclusie
In augustus 2016 is opnieuw een inspectieduik naar het
Smaragdenwrak ondernomen. Het bleek dat het om een
fors schip ging, waar inmiddels door roering van de bo
dem veel van is verdwenen. Een deel van de lading bal-
lastijzer en wat van het scheepshout zijn nog bewaard.
Mogelijk gaat het gezien de lading en datering van het
vondstmateriaal om een inkomend fluitschip; een zoge
naamde zouthaalder met een lading ongeraffineerd zout
uit Portugal. Het moet hier ergens in het tweede kwart
van de 17de eeuw zijn vergaan. De vracht van los in het
ruim gestort zout is opgelost in zee.
De toekomst van het wrak is ongewis. Door de aanleg
van mosselzaadvanginstallaties (MZI's) in de directe na
bijheid raakt de zeebodem jaarlijks flink beschadigd. Dit
plaatsen van kolossale palen zal de komende jaren on-
12
Historische Vereniging Texel
Nummer 121, december 2016
