Karnmolens en karnhuizen op Texel
In 't Vliegend Blaadje, advertentieblad voor Den Helder
en Texel, verscheen op 5 augustus 1885 een artikel over
een hondsdolle karnhond te Oosterend. De Texelse
Courant levert een aardig rijtje vermeldingen van en ver
wijzingen naar Texelse karnmolens op. In 1889 vraagt
C.A. Eelman vrijstelling van hondenbelasting, omdat hij
de hond als karnhond in zijn bedrijf gebruikt.11 Bij een
publieke verkoop in 1895 wordt een karnmolen met karn
aangeboden door H. Roeper, boer op het huidige
Hogereind 19 in De Waal.12 Bij een publieke verkoping
op verzoek van A. Pzn Eelman op hoeve Vondel in
Bargen wordt in 1897 een karnmolen aangeboden.13 In
1902 wordt dezelfde karnmolen in een verkoping bij G.A.
Bucker genoemd.14 In 1897 en 1899 biedt Jb. Jbzn Bakker
van Bargerhof een karnmolen en een karnhond met hok te
koop aan.15 't Hooge werd in 1888 herbouwd door de uit
Eierland a&omstige Adriana Corn. Kievit, weduwe van
Pieter Jacobsz Dijksen. Daar werd in 1902 een karn met
karnrad aangeboden door D. Kievit. Was dit een door
een hond aangedreven karnrad met een karn of was dit
een toen moderne Holsteinse karn: een karn met een
daaraan bevestigd rad of wiel, waaraan mensenhanden
draaiden om het mechanisme te bewegen? Wie kan me
hier meer over vertellen?
De karnmolen in het Cultuurhistorisch Museum Texel in
De Waal is opgenomen in het Nederlands molenregister.
Volgens mondelinge overlevering is deze karnmolen af
komstig uit Zuid-Holland en door voormalig bestuurslid
van het museum Cor Dros naar Texel gebracht. Verdere
gegevens over herkomst en/of ouderdom ontbreken he
laas.
Na de inpoldering van Eierland in 1836 werden daar in
eerste instantie boerderijen gebouwd naar bestek van
J.G.J. van den Bosch, directeur van de Wilhelminapolder
op Zuid Beveland. In zijn Beschrijving van een woning en
schuur voor den Landbouw, 15 mei 1836, schrijft hij: De ge-
teekende karnmolen met paard, in de begroting voorkomende
op plusminus 160,-- zoude ten bezuiniging kunnen worden
weggelaten en in deszelfs plaats door één ingericht voor een
hond vervangen kunnen worden.16 De tekening ontbreekt,
maar uit de verdere beschrijving blijkt dat het hier gaat
om een karnmolen in de schuur. Dit wekt de suggestie
dat in of bij de door de Sociëteit van Eigendom van
Eijerland gebouwde boerderijen (met uiteondering van
de als tijdelijke voorziening gebouwde exemplaren) een
karnmolen of karnrad geplaatst werd. Dat zijn de elf
boerderijen die bij de eerste verhuur op 18 juli 1840 min
of meer gereed waren: Padang, Breda, Samarang later De
Oorsprong), Siberië later Bland en Berg), Buitenzorg,
Dijkzigt (tussen de N.H.-kerk in Cocksdorp en de dijk-
sloot), Vruchtbaaroord, Ruimzigt, Zeeland, Weltevreden en
Ons Genoegen het latere De Volharding).17
karnmolen in het Cultuurhistorisch Museum Texel
11 Texelse Courant 30.06.1889
12 Texelse Courant 14.11.1895, Reij c.s. 450
13 Texelse Courant 21.02.1897, publieke verkoping 11.03.1897
14 Texelse Courant 02.03.1902, Reij c.s. 403
15 Texelse Courant 25.02.1897, 04.03.1897, 07.03.1897 en 15.06.1899
16 Eelman, 2011
17 RAA archief SvE 221, huurders per 18 juli 1840
12
Historische Vereniging Texel
Nummer 118, maart 2016
