land op Texel van het klooster Ludingakerke bij Bolsward kwam onder de abdij van Egmond te vallen. De Texelse bevolking zal in deze tijd overigens nog steeds Fries hebben gesproken en ambivalent gestaan hebben tegenover de graaf van Holland en zijn strijd te- gen de vrije Friezen. In dit verband verleende Graaf Willem de zesde om- streeks 1415 stedelijke rechten aan Texel, plaatsen in West-Friesland en andere plaatsen in Noord-Holland. Het begeerde en lucratieve recht leverde geld op en bond de bevolking aan het grafelijke gezag. Tot in de tijd van de opstand tegen de Spaanse koning Philips de Tweede, die ook graaf van Holland was, benoemde de graaf een schout van Texel. Die koos onder de lokale bevolking dertien schepenen, verdeeld over de dorpen. De schepe- nen kozen onder elkaar de burgemeesters, voor elk dorp een. Ze werden op Goede Vrijdag benoemd voor een jaar. De functie van de schout was te vergelijken met die van een tegenwoordige burgemeester, opperrechter en hoofd van politie samen en de schepenen vervulden de functies van gemeenteraad en rechtbank. In de praktijk betaalde de schout aan de graaf of diens vertegenwoordi- gers smeergeld voor zijn benoeming en de schepenen be- taalden de schout weer voor hun benoeming. Na de Akte van Verlating in 1581 werd de Texelse schout benoemd door de Staten van Holland. Verder veranderde er be- stuurlijk niet veel, tot 1795. In dat jaar werd stadhouder Willem de vijfde met hulp van het Franse leger verdreven en de Bataafse Republiek uitgeroepen. De Franse militairen veroverden de Hollandse oorlogsvloot voor Texel, te paard over het ijs. In de nieuwe republiek werden stadsrechten afgeschaft. Naar Frans voorbeeld kwam er een nieuwe bestuurlijke indeling van gemeenten en departementen, met totaal nieuwe grenzen. De regering in Den Haag benoemde de burgemeester of maire van Texel, die zelf een gemeente raad en wethouders benoemde. De burgerlijke stand werd ingevoerd en er kwamen aparte rechtbanken. Het is aardig te vermelden dat het departement Texel vanaf C. Bataafse Republiek 179I-1801 umbptm in 17W H tILIC E ROOMS! RIJK 1798 reikte van Vlieland tot Leiden en Utrecht. Nooit is Texel zo groot geweest... Alleen de stad Amsterdam en omgeving hoorde er niet bij. Na drie jaar kwam er weer een andere indeling. In de Franse tijd werd de maire van Texel uiteraard door de Franse machthebbers benoemd. Vanaf 1815 deed koning Willem de eerste dat. De moder- niseringen uit de tijd van de Bataafse Republiek bleven gewoon bestaan. In 1848 werd de grondwet van Thorbecke ingevoerd. Er kwam een gekozen gemeenteraad, de burgemeester werd door de regering benoemd. Alleen rijke mannen, die belasting betaalden, hadden stemrecht. Er was een districtenstelsel met getrapte verkiezingen. Elke gemeen teraad koos een afgevaardigde voor de Tweede Kamer in Den Haag. Gedurende ruim een halve eeuw stuurde Texel steeds een liberaal naar Den Haag. In de 20e eeuw kwam er een Christen-democratische afgevaardigde van Texel. In 1917 werd het algemeen stemrecht voor mannen ingevoerd, en vanaf 1919 mochten ook vrouwen stem- men. Er kwamen aparte verkiezingen voor de Provinciale Staten en de Tweede Kamer. Met de onder- breking van 1940-1945, de tijd van de Duitse bezetting, hebben we dit bestuurlijke systeem tot de dag van van- daag. Met dank aan Nils Lely voor de correcties. Bronnen: Anonymus, 2011: Bosatlas van de geschiedenis van Nederland. IJssennagger, N. 2012: Vriend, vazal en vijand? Contacten tussen Friezen en Scandinaviers in de vikingtijd. De vrije Fries 92, p.37-59. Tuuk, L. van der, 2013: De Friezen. De vroegste geschiedenis van het Nederlandse kustgebied. :v BALTHAZAR HUYMCOPER, Texel a e Praetor, ag^riunque ibidem Praefectusetc. HtnrpKCOntXUM fitnulac pmxiiTet Apclle. Adhruw* libi Mufa, Minerva Tbemu Mentor at ambiguam potuit componerr litem Et tabula* caeli munere miltc iledil Nunc Ilea quacque Fui cultori* imagine lacta Moofajadas inter Vondelioique lornt. H9S Nummer 116, September 2015 Historische Vereniging Texel 23

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Historische Vereniging Texel | 2015 | | pagina 25