land op Texel van het klooster Ludingakerke bij
Bolsward kwam onder de abdij van Egmond te vallen.
De Texelse bevolking zal in deze tijd overigens nog
steeds Fries hebben gesproken en ambivalent gestaan
hebben tegenover de graaf van Holland en zijn strijd te-
gen de vrije Friezen.
In dit verband verleende Graaf Willem de zesde om-
streeks 1415 stedelijke rechten aan Texel, plaatsen in
West-Friesland en andere plaatsen in Noord-Holland.
Het begeerde en lucratieve recht leverde geld op en bond
de bevolking aan het grafelijke gezag. Tot in de tijd van
de opstand tegen de Spaanse koning Philips de Tweede,
die ook graaf van Holland was, benoemde de graaf een
schout van Texel. Die koos onder de lokale bevolking
dertien schepenen, verdeeld over de dorpen. De schepe-
nen kozen onder elkaar de burgemeesters, voor elk dorp
een. Ze werden op Goede Vrijdag benoemd voor een
jaar. De functie van de schout was te vergelijken met die
van een tegenwoordige burgemeester, opperrechter en
hoofd van politie samen en de schepenen vervulden de
functies van gemeenteraad en rechtbank. In de praktijk
betaalde de schout aan de graaf of diens vertegenwoordi-
gers smeergeld voor zijn benoeming en de schepenen be-
taalden de schout weer voor hun benoeming. Na de Akte
van Verlating in 1581 werd de Texelse schout benoemd
door de Staten van Holland. Verder veranderde er be-
stuurlijk niet veel, tot 1795.
In dat jaar werd stadhouder Willem de vijfde met hulp
van het Franse leger verdreven en de Bataafse Republiek
uitgeroepen. De Franse militairen veroverden de
Hollandse oorlogsvloot voor Texel, te paard over het ijs.
In de nieuwe republiek werden stadsrechten afgeschaft.
Naar Frans voorbeeld kwam er een nieuwe bestuurlijke
indeling van gemeenten en departementen, met totaal
nieuwe grenzen. De regering in Den Haag benoemde de
burgemeester of maire van Texel, die zelf een gemeente
raad en wethouders benoemde. De burgerlijke stand
werd ingevoerd en er kwamen aparte rechtbanken. Het
is aardig te vermelden dat het departement Texel vanaf
C. Bataafse Republiek 179I-1801
umbptm in 17W
H tILIC E
ROOMS!
RIJK
1798 reikte van Vlieland tot Leiden en Utrecht. Nooit is
Texel zo groot geweest... Alleen de stad Amsterdam en
omgeving hoorde er niet bij. Na drie jaar kwam er weer
een andere indeling. In de Franse tijd werd de maire van
Texel uiteraard door de Franse machthebbers benoemd.
Vanaf 1815 deed koning Willem de eerste dat. De moder-
niseringen uit de tijd van de Bataafse Republiek bleven
gewoon bestaan.
In 1848 werd de grondwet van Thorbecke ingevoerd. Er
kwam een gekozen gemeenteraad, de burgemeester
werd door de regering benoemd. Alleen rijke mannen,
die belasting betaalden, hadden stemrecht. Er was een
districtenstelsel met getrapte verkiezingen. Elke gemeen
teraad koos een afgevaardigde voor de Tweede Kamer in
Den Haag. Gedurende ruim een halve eeuw stuurde
Texel steeds een liberaal naar Den Haag. In de 20e eeuw
kwam er een Christen-democratische afgevaardigde van
Texel. In 1917 werd het algemeen stemrecht voor mannen
ingevoerd, en vanaf 1919 mochten ook vrouwen stem-
men. Er kwamen aparte verkiezingen voor de
Provinciale Staten en de Tweede Kamer. Met de onder-
breking van 1940-1945, de tijd van de Duitse bezetting,
hebben we dit bestuurlijke systeem tot de dag van van-
daag.
Met dank aan Nils Lely voor de correcties.
Bronnen:
Anonymus, 2011: Bosatlas van de geschiedenis van
Nederland.
IJssennagger, N. 2012: Vriend, vazal en vijand? Contacten
tussen Friezen en Scandinaviers in de vikingtijd. De vrije Fries
92, p.37-59.
Tuuk, L. van der, 2013: De Friezen. De vroegste geschiedenis
van het Nederlandse kustgebied.
:v
BALTHAZAR HUYMCOPER,
Texel a e Praetor, ag^riunque ibidem Praefectusetc.
HtnrpKCOntXUM fitnulac pmxiiTet Apclle.
Adhruw* libi Mufa, Minerva Tbemu
Mentor at ambiguam potuit componerr litem
Et tabula* caeli munere miltc iledil
Nunc Ilea quacque Fui cultori* imagine lacta
Moofajadas inter Vondelioique lornt.
H9S
Nummer 116, September 2015
Historische Vereniging Texel
23