600 jaar Texels landschap
Wilma Eelman
Tot ver in de 18e eeuw beperkte de interesse voor wat wij nu Texelse natuur en landschap noemen zich tot de economi-
sche, culinaire en medische aspecten daarvan. Vanuit die optiek komen we Texel tegen in lie eeuwse archieven, zoals in
de rentmeestersrekeningen van de Hollandse graven, met daarin onder andere helm, konijnen, fretten, eieren en gezouten
zeehonden. Aan de hand van dergelijke archivalia, tekeningen en schilderijen, brieven en dagboeken ontstond de volgende
reconstructie van 600 jaar Texels landschap.
1 Hoe zag Texel er 600 jaar geleden uit?
Primaire afbeeldingen van Texel uit de periode rond 1415
zijn niet bekend, maar het kort voor 1200 doorgebroken
Marsdiep prijkt op 13e eeuwse zeekaarten. De eerste
kaarten waarop een herkenbaar Texel te zien is, dateren
pas uit de eerste helft van de 16e eeuw. Dat toenmalige
Detail uit de kaart van het Gewest Holland door Jacob van
Deventer, 1542
Texel was aanzienlijk kleiner dan het huidige. Op de
hoge en droge pleistocene kern was weidegrond, ge-
schikt voor schapenhouderij en de boeren verbouwden
er vlas, erwten en graan. De oudst bekende vermelding
van tuunwallen dateert uit 1379.1 De oudste aandijkingen
bestonden toen al enkele eeuwen. De weinige zoete ge-
deelten in die polders waren geschikt voor beweiding
met rundvee, de rest werd beweid met schapen en was in
gebruik voor hooiwinning.
De pleistocene kern van Texel, van oudsher gedomineerd door
schapenhouderij en tuinwallen en vanafde 16e eeuw gestof-
feerd met stolpboerderijen en schapenboeten. (R.S. Bakels, in
particuliere collectie)
Op een landmeterskaart uit 1594 vereeuwigde Pieter
Bruijnsz de eerste stolpboerderijen. Die waren vanaf circa
1550 gesticht en luidden het einde in van de middel-
eeuwse langhuizen. Daarmee veranderde in de tweede
helft van de 16e eeuw het Texelse landschap bijna net zo
ingrijpend als tijdens de ruilverkaveling in de 20e eeuw.
Texel bestond toen nog steeds uit de pleistocene kern, de
oude polders met de dorpen, de met schapen beweide
buitendijkse gorsen of hoge schorren en uit's Heeren wil-
dernisse.
Fragment uit een landmeterskaart uit 1594 door Pieter
Bruijnsz. Links de middeleeuwse langhuizen. Ten noorden van
Den Burg, langs de Kogerweg en op de hoek bij het
Burgerdijkje de toen moderne stolpboerderijen met voorhuis.
(Nationaal Archief)
10
Historische Vereniging Texel
Nummer 116, September 2015
sToltn.TTri.if
1 Eelman 2014, 6
