TEXEL jLyt HANDVESTEN Een eiland met stadsrechten PRIVILEGIËN Het eiland Texel kreeg op 4 april 1415 stadsrechten. Deze stadsrechten, die gebaseerd waren op de rechten van Alkmaar, hadden grote gevolgen voor de juridische en bestuurlijke situatie van het eiland. In dit artikel bespreek ik de verschillende versies van de stadsrechtentekst en ga ik kort in op de inhoud ervan. Overgeleverde versies van de tekst De originele akte uit 1415 is verloren gegaan. Gelukkig bestond in vroeger tijden de gewoonte dat de opeenvol gende heren de door hun voorgangers verleende rechten en privileges bevestigden, waarbij de volledige tekst werd overgeschreven. De Texelse rechten en privileges, waarvan de stadsrech ten een onderdeel vormen, werden voor het laatst beves tigd op 2 juli 1556 door de Spaanse koning Filips II, die ook graaf van Holland was.1 De originele akte van deze "confirmatie" is evenmin bewaard gebleven. Wel werden er op Texel regelmatig kopieën van gemaakt. Daardoor zijn enkele versies van de tekst overgeleverd. Hoewel de makers van deze kopieën geoefende schrijvers waren, ontstonden onvermijdelijk verschillen bij het handmatig kopiëren. De verschillende versies van de stadsrechten zijn dan ook niet identiek. De kopie van Falckoech (1579) De oudste kopie van de confirmatie wordt bewaard in het gemeentearchief. Dit afschrift werd door de secretaris Frans Adriaens Falckoech kort na zijn aanstelling in 1579 gemaakt. Falckoech schreef onder zijn kopie dat hij zich baseerde op het originele document en dat hij zijn kopie met het origineel had vergeleken.2 De kopie van Goudtsbergen (1651) Tot mijn verrassing vond ik onlangs in Utrecht een kopie van de privileges van de hand van Jan Claesen Goudtsbergen.3 Het is niet bekend of hij een functie in het eilandsbestuur vervulde. Interessant is dat hij boven het privilege schreef "Hoe wij gecocht hebben die hant- vesten, poortrechten ende van schepens te kiesen op goede vrijdach". Dit zou betekenen dat Texel betaald heeft om de stadsrechten te verwerven, een gegeven dat niet uit andere bronnen bekend is. We weten niet hoe diep Texel hiervoor in de buidel heeft moeten tasten. Goudtsbergen vermeldde niet dat hij voor zijn kopie de originele confirmatie had gebruikt. De gedrukte kopie (1745) In 1745 werd een gedrukte kopie van de rechten en privi leges van Texel uitgegeven door B. van Gerrevink en de erven Ratelband te Amsterdam. Het lijdt geen twijfel dat de toenmalige schout van Texel, Balthazar Huydecoper, de drijvende kracht achter deze uitgave is, al wordt zijn naam nergens genoemd. Als letterkundige, historicus en taalkundige was hij natuurlijk bijzonder geïnteresseerd in dit oude document, dat ook voor zijn functie als schout van groot belang was. N dér STEDE tv des El LANDS VAN Tï AMSTERDAM, Bj L Tj*CERREVL\fi 4 Ërrt RATEL (AND, 17+J. Voorblad van de uitgave uit 1745 (foto: Thijs Klaassen) Uit het voorbericht blijkt dat de gedrukte uitgave geba seerd is op een afschrift uit 1744 van de originele confir matie uit 1556. Die confirmatie werd op dat moment be waard in "een ronde gedraaide houten doos", die zich "in der Stede kiste op den Raadhuize van Texel" bevond.4 In het voorbericht gaat de auteur - ongetwijfeld Huydecoper zelf - in op de geschiedenis van het docu ment. Hij vermeldt dat het afschrift uit 1744 "minder met schrijffouten besmet [is] dan eenig ander afschrift dat wy 1 De akte is gedateerd 22 juni 1556, maar in deze tijd werd nog de Juliaanse kalender gehanteerd. 2 GAT inv.nr. 1, folio 19 verso: "Gecopieert ende gecollationeert jegens die originale Stadts hantvesten gans in franchijn [perka ment] gescreuen met een groot root vuijthangende zegel met een dubbelde steerte ende beuonden daermede t'accorderen. In kennisse van mij der stede en eijlants secretaris, F.A. Falckoech." 3 Utrechts archief, archief familie Huydecoper inv.nr. 320. In de zelfde doos is ook een achttiende-eeuws afschrift van de stukken van Goudtsbergen te vinden. 4 Privilegien en handvesten der stede en des eilands van Texel, blz. 87. 2 Historische Vereniging Texel Nummer 114, maart 2015

Tijdschriften Regionaal Archief Alkmaar

Uitgave Historische Vereniging Texel | 2015 | | pagina 4