TEXEL
jLyt
HANDVESTEN
Een eiland met stadsrechten
PRIVILEGIËN
Het eiland Texel kreeg op 4 april 1415 stadsrechten. Deze stadsrechten, die gebaseerd waren op de rechten van Alkmaar, hadden
grote gevolgen voor de juridische en bestuurlijke situatie van het eiland. In dit artikel bespreek ik de verschillende versies van de
stadsrechtentekst en ga ik kort in op de inhoud ervan.
Overgeleverde versies van de tekst
De originele akte uit 1415 is verloren gegaan. Gelukkig
bestond in vroeger tijden de gewoonte dat de opeenvol
gende heren de door hun voorgangers verleende rechten
en privileges bevestigden, waarbij de volledige tekst
werd overgeschreven.
De Texelse rechten en privileges, waarvan de stadsrech
ten een onderdeel vormen, werden voor het laatst beves
tigd op 2 juli 1556 door de Spaanse koning Filips II, die
ook graaf van Holland was.1 De originele akte van deze
"confirmatie" is evenmin bewaard gebleven. Wel werden
er op Texel regelmatig kopieën van gemaakt. Daardoor
zijn enkele versies van de tekst overgeleverd. Hoewel de
makers van deze kopieën geoefende schrijvers waren,
ontstonden onvermijdelijk verschillen bij het handmatig
kopiëren. De verschillende versies van de stadsrechten
zijn dan ook niet identiek.
De kopie van Falckoech (1579)
De oudste kopie van de confirmatie wordt bewaard in
het gemeentearchief. Dit afschrift werd door de secretaris
Frans Adriaens Falckoech kort na zijn aanstelling in 1579
gemaakt. Falckoech schreef onder zijn kopie dat hij zich
baseerde op het originele document en dat hij zijn kopie
met het origineel had vergeleken.2
De kopie van Goudtsbergen (1651)
Tot mijn verrassing vond ik onlangs in Utrecht een kopie
van de privileges van de hand van Jan Claesen
Goudtsbergen.3 Het is niet bekend of hij een functie in
het eilandsbestuur vervulde. Interessant is dat hij boven
het privilege schreef "Hoe wij gecocht hebben die hant-
vesten, poortrechten ende van schepens te kiesen op
goede vrijdach". Dit zou betekenen dat Texel betaald
heeft om de stadsrechten te verwerven, een gegeven dat
niet uit andere bronnen bekend is. We weten niet hoe
diep Texel hiervoor in de buidel heeft moeten tasten.
Goudtsbergen vermeldde niet dat hij voor zijn kopie de
originele confirmatie had gebruikt.
De gedrukte kopie (1745)
In 1745 werd een gedrukte kopie van de rechten en privi
leges van Texel uitgegeven door B. van Gerrevink en de
erven Ratelband te Amsterdam. Het lijdt geen twijfel dat
de toenmalige schout van Texel, Balthazar Huydecoper,
de drijvende kracht achter deze uitgave is, al wordt zijn
naam nergens genoemd. Als letterkundige, historicus en
taalkundige was hij natuurlijk bijzonder geïnteresseerd
in dit oude document, dat ook voor zijn functie als
schout van groot belang was.
N
dér STEDE tv des El LANDS
VAN
Tï AMSTERDAM,
Bj L Tj*CERREVL\fi 4 Ërrt RATEL (AND, 17+J.
Voorblad van de uitgave uit 1745 (foto: Thijs Klaassen)
Uit het voorbericht blijkt dat de gedrukte uitgave geba
seerd is op een afschrift uit 1744 van de originele confir
matie uit 1556. Die confirmatie werd op dat moment be
waard in "een ronde gedraaide houten doos", die zich "in
der Stede kiste op den Raadhuize van Texel" bevond.4
In het voorbericht gaat de auteur - ongetwijfeld
Huydecoper zelf - in op de geschiedenis van het docu
ment. Hij vermeldt dat het afschrift uit 1744 "minder met
schrijffouten besmet [is] dan eenig ander afschrift dat wy
1 De akte is gedateerd 22 juni 1556, maar in deze tijd werd nog de
Juliaanse kalender gehanteerd.
2 GAT inv.nr. 1, folio 19 verso: "Gecopieert ende gecollationeert
jegens die originale Stadts hantvesten gans in franchijn [perka
ment] gescreuen met een groot root vuijthangende zegel met
een dubbelde steerte ende beuonden daermede t'accorderen. In
kennisse van mij der stede en eijlants secretaris, F.A.
Falckoech."
3 Utrechts archief, archief familie Huydecoper inv.nr. 320. In de
zelfde doos is ook een achttiende-eeuws afschrift van de stukken
van Goudtsbergen te vinden.
4 Privilegien en handvesten der stede en des eilands van Texel,
blz. 87.
2
Historische Vereniging Texel
Nummer 114, maart 2015
