embedded artiest het Duitse soldatenleven vast: Auf
Posten, Nach dem D^enst, Feierabend in der Kantine, Zur 4,
Kriegsweihnacht 1942 en een serie tamelijk realistische te
keningen van het wapentuig van 'Batterie Noordwijk'.
Het resultaat werd gebundeld en als souvenir voor het
Duitse thuisfront aangeprezen met het opschrift: An die-
ser gedanklichen Verbinding heraus ist vorlegende Mappe ent
standen. Sie sollte bewust kein Fhotoalbum sein. Künstlerhand
hat typisches heraus gegriffen undfestgehalten.6
Later verklaarde Blok 'De teekeningen, die U mij daar
toont, die heb ik gemaakt in opdracht van den Ort
Kommandant van Texel, in het najaar van 1943. Ik moest
dit wel doen, daar ik bang was, dat ik anders last zou krij
gen door van Texel te worden gezet, of op een of andere
plaats te werk worden gesteld. In geheel heb ik dergelijke
teekeningen gemaakt. Ik heb er altijd tegen opgezien om
dat te doen. Ik voor mij zelf zie hier geen kwaad in'.
Het optimisme van de eerste oorlogsjaren sloeg in de
loop van 1944 om. In september vluchtte de familie uit
Dordrecht, 'zulks omdat ik vreesde vermoord te worden
door Dortsche burgers.' Een zus belandde met haar man
in Duitsland. Niet veel later werd ook Blok van der
Velden gedwongen zijn oorlogsparadijs te verlaten.7
Texel - Assen - Texel
Op 11 november 1944 werd afgekondigd dat alle mannen
van 17 tot 35 jaar die geen lid waren van de N.S.B. zich
bij de Duitse bezetter in Den Burg moesten melden. Alle
wegen rondom het dorp werden afgezet. De volgende
dag vertrok een eerste groep van 200 personen van de
veerhaven in Oudeschild richting Den Helder.
Daarvandaan liepen ze over de Afsluitdijk. Later volgden
nog 500 mannen. Deze groep ging rechtstreeks met de
TESO-veerboot naar Harlingen. Op station Leeuwarden
kwamen de twee groepen bij elkaar. De doorgaans rus
tige Blok ging plotseling woest te keer en sloeg de glazen
toegangspoort kapot. Volgens het dagboek van Dick
Lemstra werd de deur van het station ingeslagen: 'actie
Blok van der Velden'. In een onverlichte trein met ka
potte ruiten volgde een barre tocht met onbekende be
stemming. Om 02.30 kwam de menigte aan in Assen.8
Een aantal van hen werd gehuisvest in het voormalig
psychiatrisch ziekenhuis Port Natal dat in september
1944 was gevorderd. Vele anderen belanden in de Dr.
Visscherschool en vervolgens bij particulieren.9 Zo ook
Blok van der Velden. Na enige dagen in de schoollokalen
vond hij onderdak in de Groningerstraat 7 boven de
groentezaak van Klaas Meijer. Het duurde niet lang of
zijn vrouw verliet Texel en trok bij hem in: 'Mijn vrouw is
na mijn vertrek uit Texel thuis geweest bij den vogelken
ner Binsbergen, Huize De Marel te Texel. In December
1944 is zij al reeds naar mij in Assen gekomen', zo ver
klaarde hij later.10
Snel daarna begonnen de werkzaamheden aan de tank
grachten rondom Assen. Deze stellingen vormden een
schakel in de Westwall, een zeshonderd kilometer lange
verdedigingslinie tegen de oprukkende geallieerde le
gers. Daarvoor waren 120.000 'weerbare mannen' opge
roepen en tewerkgesteld bij Organisation Todt (O.T.).
Meerdere dagboeken van Texelaars stippen de aard van
de werkzaamheden aan:
'Achter Ballo (8 km van huis) gaan we aan het werk. Op
de hei zijn er 1500 man aan het werk, we moeten 200 me
ter op 1 dag doen'.
1944/11/22: 'We lopen zobberend door de hei. Steeds re
gen'.
1944/11/23: 'Er zijn er 50 van de 84 ziek'.
1944/12/01: 'De burgerij van Assen wast onze kleren. Het
vlooienpoeder moest in het stro, maar ze hadden het bij
de hals in de kleren gedaan. Een aantal mannen heeft het
er behoorlijk benauwd van.'11
Ondertussen werd in de nacht van 5 tot 6 december op
Texel de jacht verder geopend op 'staatsgevaarlijken'.
Van de 130 mannen kwamen er 42 in een boerderij in
Vries, de overige belandden in Port Natal.
Blok van der Velden gaf er al snel de brui aan. Na twee
weken hield hij het voor gezien: 'Omdat ik zweren en et
terblaren op mijn lichaam had gekregen' kreeg hij lichter
werk in de binnendienst. Met kerst zat hij thuis. Op een
avond ontmoette hij ene Stijkels, een zwarthandelaar die
kennis had aan de Oberarts van de O.T.. Naar eigen zeg
gen kon hij voor 1000 gulden via Stijkels een afceurings-
bewijs kopen. Na onderzoek op 4 januari 1945 had hij
een verklaring van het Sanitatswesen Assen op zak. Vanaf
dat moment was hij 'nierlijder' en arbeitsunfahig.
Zo kocht hij tijd om te tekenen. Na de Groningerstraat
had hij even een atelier boven de openbare leeszaal pal
naast het hoofdkwartier van de N.S.B. aan de Brink. Hij
tekende veel in de buurt van Balloo, maar maakte ook
uitstapjes verder de Hondsrug op richting Aalden en
6 Gezien de beperkte openbaarheid van het CABR-archief was
het niet mogelijk reproducties van genoemde tekeningen te
plaatsen. Daarom is volstaan met overname vn de titelbeschrij
vingen
7 Dit verwijst naar de onderhoudende roman van Nico Dros,
Oorlogsparadijs, Amsterdam 2012. In zijn verhaal staan de bij
zondere oorlogsomstandigheden op Texel centraal.
8 Voor details zie Dick Lemstra, 'De deportatie van ongeveer 700
Texelaars naar Assen in november 1944'in: Texel, Uitgave van
de Historische Vereniging Texel 1990 nr. 14, p 8-10. De zoge
naamde Texel-Bank op de Brink in Assen herinnert aan deze
episode. De bank, onthuld op 22 april 1950, werd door de
Texelaars aangeboden als dank voor de genoten hulp en gast
vrijheid gedurende de oorlog.
9 Anne Hackebord, Port Natal voce-vera. Ervaringen van een
strafgevangene in de oorlogswinter 1944/1945, Dokkum 1992.
10 De natuurfotograaf en vogelkenner Arnold Friedrich (Nol)
Binsbergen is vooral bekend van zijn aandeel in het wijdver
spreide ornithologische naslagwerk Zien is kennen, 1e druk
1937.
11 Citaten uit Gelein Jansen, Assen 1944, Texelaars tewerkgesteld
in Drenthe, ongepubliceerde lesbrief uit 2005 (bibliotheek van
het Drents Archief)
Nummer 114, maart 2015
Historische Vereniging Texel
13
