Een bijzonder relatiegeschenk
Niet zo lang geleden kocht ik in een Friese rommelschuur een aquarel van Adrianus Blok van der Velden. De prijs was die van de
lijst. Een wat vergeelde -Slufter, Texel 1957, linksonder gesigneerd in keurige blokletters. 'Blok' schildert een ongecompliceerde
kleurrijke wereld waar de zee nooit ver weg is en de duinrozen permanent bloeien. De Slufter, de duinen, de karakteristieke boeten,
alles ademt nostalgie in zijn werk. Zo ging hij de boeken in als de 'schilder van Texel voor de ruilverkaveling'. Nog altijd geldt hij
als de bekendste schilder van het Texelse landschap.1
Minder bekend is zijn donkerder Drentse werk. Hij was een van de ruim zevenhonderd Texelaars, die eind 1944 op last van de
Duitsers in Assen belandden. Blijkbaar vond hij ook hier de rust om zich terug te trekken en te tekenen. Met houtskool of inkt.
Soms legde hij zijn ploeterende eilandgenoten vast, maar de meeste energie stak hij in het Drentse landschap zelf. Net als op Texel
tekende hij ook hier weer boerderijen en schuren zonder veel menselijke activiteit. Vernieuwend was het allemaal niet, prettig om
naar te kijken wel.
Zijn creativiteit in bezettingstijd leverde de gemeente Assen en het Drents Museum een flinke collectie tekeningen op. In 1995 -
vijftig jaar na de bevrijding - schonk de gemeente Texel een groot aantal van deze Drentse tekeningen aan de gemeente Assen,
waar ze nog steeds de muren van het stadhuis sieren. Een relatiegeschenk als blijk van waardering voor de steun aan haar bevol
king destijds. De tekeningen zijn behalve decoratief vooral historisch interessant. Tenslotte vormen ze een bijzondere documentaire
bron over de oorlogsgeschiedenis van Assen en omstreken.2
Toch was niet iedereen even enthousiast over de tekenkunst van Blok. Eilandgenoten vonden het vreemd dat hij de kans kreeg te te
kenen, terwijl anderen moesten graven en spitten. Dwangarbeid en tekenen gaan over het algemeen toch moeilijk samen? Waarom
toen wel? De dossiers over de familie Blok van der Velden in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging in Den Haag geven
een antwoord op die vraag.3
Drentse oorlogstekeningen van Ad Blok van der Velden
Oorlogsparadijs
Blok volgde in 1932 de avondtekenschool in Dordrecht
en in 1936 even de Academie voor
Beeldende kunsten en Technische Wetenschappen in
Rotterdam. Al vroeg besloot hij dat hij van het schilderen
zijn beroep wilde maken. In 1938 reisde hij na het huwe
lijk met zijn vrouw Ietje (de Amsterdamse Rianne Toja de
Meijere, 1916-2010) naar Nice.
De aanstaande oorlog bracht hem naar Texel: 'lk had
Texel voor het eerst ontdekt in 1934 tijdens een vakantie.
Vanwege oorlogsomstandigheden werd mij aangeraden
mijn tweejarig verblijf in Nice te beëindigen. Terug in
Holland leek Texel mij een uitstekend alternatief. In au
gustus 1940 kwam ik, Adrianus Blok van der Velden, met
Ietje op Texel wonen, 'onder de kant' tegen de duinen,
aan het slag naar paal zeventien.4 In de winter
maanden woonde het pasgetrouwde stel een poosje op
de bovenverdieping van het monumentale pand van
Teekengenootschap Pictura in zijn geboorteplaats
Dordrecht, waar zijn ouders woonden.
Snel daarna liet hij zijn Dordtse Pictura-leden achter zich
en ontwikkelde zich op Texel tot autonoom kunstenaar.
Bloks streven om van zijn schilderkunst te leven, leek ge
durfd, zeker in oorlogstijd. Daar stond tegenover dat hij
van huis uit kritiekloos werd gesteund, zoals blijkt uit
een passage in een brief van zijn ouders uit 1941:
'Fijn hé Ad, dat je weer zulk mooie schilderijen maakt en
dat jullie nu zoo gezellig wonen. Wat een mieters naai-
doosje is dat op tafel staat en die stoeltjes en tafel...alles is
even gezellig Met veel genoegen vernemen we, Ad,
dat je geheel geestelijk en lichamelijk in de natuur onder
dompelt. Ja dat is 't ware voor den mensch die zich daar-
mee één wil voelen en haar geheimen wil ontsluieren. De
foto van het schilderij dat je ons gestuurd hebt, bewijst
wel dat je op den goeden weg bent. Je hebt alles zuiver
bekeken en goed weergegeven, zonder foefjes'.
Op basis van de bescheiden briefwisseling uit 1941 en
1942 is de familie Blok van der Velden te omschrijven als
een hecht, arm en pro-Duits gezin. Vader werd in 1940
lid van de Nationaal Socialistische Beweging, moeder al
veel eerder. Ook Ad was al in 1931 lid. Een paar jaar later
bedankte hij omdat hij er naar eigen zeggen geen sympa
thie meer voor had. Wel trad hij in 1942 of 1943 toe als lid
1 Met dank aan: Herman Bakker (galerie Klif Art, Den Hoorn),
Bram van Dijk (Luchtvaart en Oorlogsmuseum Texel, De
Cocksdorp), Gelein Jansen (Historische Vereniging Texel. Den
Burg), Joop Jokshorst (Drents Archief, Assen) en Carola
Steenbergen (Drents Museum, Assen).
2 Niet voor niets prijkt dan ook een van die tekeningen van Blok
van der Velden op de omslag van het boek van Anne
Hacquebord, Port Natal vice versa, ervaringen van een strafge-
vangene, Dokkum 1992
3 Het betreft de dossiers uit het Centraal Archief Bijzondere
Rechtspleging CABR (2.09.OS9) en het Nederlands
Beheersinstituut NBI (2.09.16) in het Nationaal Archief in Den
Haag:
CABR 33162 (Trib Dordrecht 121, Wouter B vd Velden), CABR
83131 (PRA Dordrecht 973, Wouter B vd Velden), CABR S6837
(PRA Apeldoorn 2985, Wouter B vd Velden), NB136676, Wouter
B vd Velden), CABR 109410 (PF Den Haag11992146, E vd
Graaf), CABR88378 (PRA Dordrecht 2531, E vd Graaf), CABR
S6887 (PRA Apeldoorn 2986, E vd Graaf), CABR 109593 (PF Den
Haag 12868/46), hierbij gevoegd PRA Dordrecht 3890, AD B vd
Velden)
4 De boerderij 'Uit en Thuis' nabij het huidige Ecomare is een her
bouwde versie van de boerderij die in de oorlog is verwoest.
Nummer 114, maart 2015
Historische Vereniging Texel
11
