Barentsz
Barentsz begon zijn werk in Den Hoorn op 17 mei
1607.1
Al voor het eind van zijn eerste werkmaand op Texel
krijgt hij te maken met een hardnekkig zondaar. Hij
heet Willem Takes. In zijn huis wordt getapt, op de ve
del gespeeld en: gedanst.2 Ondanks terechtwijzingen
gaat dat het hele jaar door. Ook wordt bij hem 'de gans
getrokken'.3 Niet alleen hem bezoekende jongelui zijn
herhaaldelijk dronken, ook hijzelf offert herhaaldelijk
aan Bacchus. Er deugt dus heel wat niet aan hem. Zelf
tilt hij daar echter niet zwaar aan. In een dronken bui,
in februari 1608, zegt hij spottend tegen ene Veger:
"Vegger ghi moet ortsen liefe Heer mede voor min beden [je
moet O.L. Heer ook maar voor mij bidden], endehi
sprack seer schoffterlick op den gemeente, soe et net en be-
kuammen reden wt siin mont var gaande" [hij sprak zeer
schoftig over de gemeente, zodat er geen gepast woord
uit zijn mond kwam]
Ook in 1608 houdt Rick Megelsz [Michielsz] 'gasterie'
in het dorp. Hij heeft daarbij een kolfbaan en zet jonge
lui in zijn huis aan tot drinken, vedelen en alweer: dan
sen. In oktober verklaart hij tegenover de kerkenraad
dat hij dat nog wel driekwart jaar moet volhouden, om
dat hij veel schuld heeft aan het kantoor te Enkhuizen
maar "bedacke den broeders dat si voir siin salechait
sorreghen" [maar bedank ze voor de zorg voor mijn za
ligheid]. Claes Joesten, Dirck Lap en Frans Hopman zijn
eveneens dronken, terwijl Willem Takes in december
1608 nog steeds onbekeerlijk blijkt. Opnieuw aange
sproken op zijn gedrag reageert hij agressief en ver
klaart: "ick verdreck [verdrink] min eigen geit"', en wat de
kerkenraad betreft: "ick en hebbe met den boecken net
[niet] te doen ende den kerrekenrat die mach min in min
gat blasen".
Wordt dus in Den Hoorn heel wat afgedronken, de no
tulen vermelden steeds dezelfde lichtzinnigheden, in
dronkenschap bedreven. Zingen, fiedelen en, o ergernis,
dansen komen iedere keer terug - in 1607 bij de tappe
rij van Willem Takesz, als gezegd in 1608 bij Rick Me
gelsz (die dus meer doet dan in zijn huis drank schen
ken), maar ook bijvoorbeeld op bruiloften zoals van de
zoon van de burgemeester van het dorp, Cornelis Ja-
cobsz, in 1615. In 1618 hebben Jan Fransz en zijn eega
Meins bij een bruiloft op straat gedanst. Tegenover de
kerkenraad verdedigen ze zich door te zeggen dat ze
maar eenmaal hebben 'gesprongen' en dat Meins door
anderen in de dans werd meegetrokken. Het paar komt
1 Hij vertrok in 1643 naar Wieringen, vandaar in 1651 naar
Valkoog, waar hij in 1671 overleed.
2 Een vedel is een muziekinstrument.
3 Bij het 'gans trekken' werd een levende gans met de poten
aan een lijn gehangen, ongeveer zoals bij ringsteken; de
kop en hals werden met vet of olie ingesmeerd en ruiters
moesten proberen die kop eraf te trekken.
Het dorp de Koog op Texel anno 1667 (Atlas van schoemaker)
er met een vermaning af. Voor Barentsz waren dronken
schap, klootschieten of de Bureton bezoeken al erg ge
noeg, maar dat daarbij ook nog gezongen en gedanst
werd, was hem een gruwel.4
Verrassing
Het drankgebruik onthult ons nog een andere opmerke
lijke zaak. Op de gereformeerde synode te Edam in
1604, dus tijdens het predikantschap van Luderus,
wordt door de vertegenwoordiger van de classis Alk
maar gezegd: de papen en Jesuiten houden veel conven-
ticulen [bijeenkomsten] "ende ondersta en in scholen ende
weeshuijsen haer in te dringen tot nadeel van de jonge
jeugt, aenwijsende een zeecker exempel op Texel". En in
derdaad lezen we bij Barentsz over ene Claes Ioesten die
in 1608 "in dronkenschap met de paep vecht". Dat is dus
minder verrassend dan het lijkt. Er is weliswaar een ver
bod op de RK godsdienst, maar desondanks verandert
er niets.5 In 1612 heeft ook Cornelis Jacobsz met paap
Marten geplukhaard. Blijkbaar blijft er steeds een pries
ter in het dorp - en niemand doet er wat aan! Hij be
houdt zijn aanhang of wint zelfs nieuwe gelovigen, zo
als de barbier en een wever van Den Hoorn. De
schoolmeesters van Den Hoorn en De Westen, die nota
bene de kinderen de nieuwe calvinistische catechismus
moeten onderwijzen, behoren ook tot zijn groep. En
dat, terwijl ze al sinds het begin van de gereformeerde
kerk, de synode van Dordrecht van 1574, de Neder
landse [=Gereformeerde] geloofsbelijdenis moeten on
dertekenen. De formeel nu eveneens gereformeerde be
stuurders van Texel weten evenmin als de dominees
raad met de RK. Beroep op de hogere overheid om steun
4 Een Bureton was de jaarlijkse bijeenkomst van de
bewoners van een 'buurt'.
5 Diensten mochten alleen gehouden worden na
betaling van zogenaamde recognitiegelden, een soort
van boete dus. Daarover zal Sjaak Schraag in een
studie over de RK-kerk meer publiceren.
14
Historische Vereniging Texel
Nummer 104, september 2012
