Heintjevaar, een echte Tesselaar
ris. In 1907 telde het fonds 450 leden en 160 donateurs
over heel Texel. Vooral in Oudeschild en Oosterend
leefde Texel's Belang. Een speciale commissie organi
seerde fancy-fairs, verlotingen, toneelvoorstellingen en
publiceerde en verkocht dichtbundels en boekjes om de
kas te spekken. Hofleverancier van teksten voor die
boekjes, bundels en toneelstukken was Willem Mets.
Visschers Grietje was een van die boekjes; de eerste druk
daarvan verscheen in 1895 en de 22e in 1929
Mets van een veelschrijver, die veel Texels materiaal
verwerkte in zijn boekjes. De opbrengst van zijn boek
jes gingen niet alleen naar Texels Belang. Zo publiceerde
hij in 1874 Arme moeder, een dichtbundel waarvan de
opbrengst bestemd was voor de weduwe en vijf kinde
ren van de op zee gebleven schipper Poulus Visser en in
1906 Zeekraal, waarvan 706,72, de netto-opbrengst,
bestemd was voor de slachtoffers van de watersnood
ramp in Zeeland.
Willem Mets schreef ook toneelstukken. Vooral zijn
kluchten waren volgens de recensies in de Texelse Cou
rant geliefd. Zijn operette Duinroosje, met muziek van
de naar IJmuiden verhuisde Sam Vlessing Philipzn,
werd voor het eerst opgevoerd in 1898 in De Vergulde
Kikkert. Die operette verscheen in druk in 1907 en
werd voor zover mij bekend in 1918 voor het laatst op
gevoerd in de Zeven Provinciën in Oudeschild. Nog
twee succesvolle operettes met muziek van Sam Vles
sing en teksten van Mets, Assepoester en De klokketoren
verschenen in 1901 en 1903 en werden ook aan de
vaste wal en op Vlieland gespeeld. In 1916 werd de ope
rette Ada van Holland opgevoerd, met muziek van W.
Degenhardt uit Amsterdam. Bij de uitvoeringen in De
Zeven Provinciën in Oudeschild en Hotel Texel in Den
Burg door Zangvereniging Eigen Oefening uit Oude
schild vertolkte Neeltje Hoedemaker de hoofdrol. Hein
tje Blom Jd speelde haar dienares Agneta, Simon Smit
de jonge grondbezitter Floris en R Bakker Azn en
S. Zijm diens vrienden Herman en Daniël. Piet Boom
was de goochelaar Carlo, Piet Hoogerheide speelde Kas-
par, een visser en Jannetje Maria Pool was zijn dochter
Anna.
Jo Pool speelde vriendin Anna. Jurr Beumkes (getrouwd
met Jannetje Pool) speelde kastelein Martensz en Thijs
Bakker hopman Walter. Tenslotte waren er soldatenrol-
len voor Frans Zegel en P. Bakker. De complete parti
tuur en de met de hand uitgeschreven partijen bleven
bewaard.
Daarnaast was Mets schrijver van gelegenheidsteksten
en -liederen, zoals ter gelegenheid van de verjaardagen
van koning Willem III en koningin Wilhelmina, de kro
ningsfeesten van Wilhelmina in 1898 en niet te vergeten
Sinterklaas. Meester W. Heeroma, hoofd van de school
in Midden Eierland, zette ook liedteksten van hem op
muziek.
Wij zij heel blij met de manuscripten van Mets. Ze zijn
weer terug op Texel, bij die gemeenschap waarmee Mets
zo hecht verbonden was en waarvoor hij zich met hart
en ziel inzette.
En als u wilt zien wat Mets zo al geschreven heeft, op
maandagmiddagen vanaf 15.00 uur bent u van harte
welkom in onze bibliotheek.
Wilma Eelman
De gegevens voor dit artikel zijn afkomstig uit de manu
scripten van Willem Mets en uit de Texelse Courant.
Arte, orte, erwten. Jansens Tessels Woordenboeken ook
Keysers Het Tessels vermelden vreemd genoeg niet urte!
Middelnederlands; arwete, erwete, ort; ook Hollands
'urt.'
De woordbekendheid bij geïnterviewden was 100%,
maar dan moeten we toch een onderverdeling maken in
arte 8%, orte 50% en urte 42%, die verspreid over het ei
land gevonden werd.
Wierings; urte. Westfries; arte. Enkhuizer dialect: art en
urt. Gronings: ort; een klein kind dat niet groeien wil.
Bij ons thuis in Oudeschild werd ook 'urt' gebruikt.
Ook, wot een klein urtje', dat wilde zeggen een klein
(uitgevallen) kind. De meeste geïnterviewden kenden
deze uitdrukking ook.
In Oudeschild had je iemand met de bijnaam Reijer Urt,
in Den Hoorn was er een Nan Ert!
Een inwoner van De Gollards zei: 'Eige orte kooke het
best!
"Hee siet eruut os 'n uutskete ert" (hij ziet er beroerd
uit) zei de heer J. M. de Vries.
Conclusie: Het lag voor de hand dat de benaming voor
dit volksvoedsel geen exclusief Tessels woord zou zijn.
Ik heb het op mijn lijstje laten staan omdat, heel opval
lend, alle vier Middelnederlandse vormen met a, e, o en
u nog in het Tessels dialect te horen zijn.
Theo Backer
ad Het Tessels Woordenboek geeft: 'Heesiet eruut os
'n beskete ort'.
Nummer 101 december 2011
Historische Vereniging Texel
9
