Texels zand van Onrust naar Onrust
De schrijver bezig met het verzamelen van zandmonsters op Onrust
In de Javazee vlakbij Jakarta liggen massa's zand
die afkomstig zijn van Texel. Dat hoorde ik meer
dan tien jaar geleden van Jacob Kikkert (1904 -
2005) die in de jaren twintig van de vorige eeuw
stuurman was op de grote handelsvaart. Hij ver
telde dat schepen clie vanaf de rede van Texel leeg
naar Indië vertrokken ballast aan boord namen in
de vorm van zand dat werd opgeschept van het ei
landje Onrust bij de zuidpunt van Texel. Bij aan
komst in Indië werd dat zand weer overboord ge
zet bij een eilandje dat - toevallig of niet - ook
Onrust heette. In de loop der tijd zouden honder
den schepen dat hebben gedaan zodat de zeebo
dem rond het Indische Onrust uit een dikke laag
Texels zand moest bestaan. Hoewel Kikkert me bij
dezelfde gelegenheid ook vertelde over het perpe
tuum mobile dat hij had uitgevonden, vond ik zijn
verhaal over het ballastzand wél aannemelijk en
ook wel opwindend. Texelse grond in Indonesië!
Terugkerend van mijn jaarlijkse reis naar Papua
hang ik altijd een paar dagen rond in Jakarta en
omgeving. Twee jaar geleden greep ik clie gelegen
heid aan om met een gehuurd bootje naar Onrust
te varen om daar bevestiging te vinden van het ver
haal van Kikkert. Lopend over hel strand en wa
dend door het water nam ik daar monsters zand,
hopende dat er Texels' zancl bij zou zitten. Het
herkennen daarvan is niet moeilijk. Het hagelwitte
zancl van tropische eilandjes bestaat uit koraal-
gruis, koolzure kalk oftewel calciumcarbonaal
(CaCo3) dat van biologische oorsprong is. Het
zand van de Nederlandse kust is iets totaal anders.
Dat bestaat grotendeels uil siliciumdioxide (Si02).
Je hoeft geen chemicus te zijn om het verschil te
zien. En mocht je toch twijfelen, dan doe je een
simpel proefje. Als je zoutzuur of een ander sterk
zuur op gewoon zand giet, gebeurt er niets, maar
doe je dat met koraalzand dan komt koolzuurgas
vrij en begint het te bruisen.
Terwijl ik bezig was besefte ik al gauw dat ik op
Onrust zelf en in het water er vlakbij geen Texels
zand zou vinden. Als het er was, zou het op die
pere bevaarbare plaatsen moeten liggen. Volgens
de Indonesische schipper die me naar het eilandje
had gebracht, had ik meer kans op het Engelse
Kerkhof, een ondiepte tussen Onrust en een nabu
rig ancler eilandje. Ik had daar de tijd, hel materi
aal en de ambitie niet voor, maar het zou best een
uitdaging kunnen zijn voor een aankomende his
toricus die op zoek is naar een onderwerp om op
te promoveren. Om te beginnen zal uit archiefon
derzoek moeten blijken dat Hollandse schepen in
derdaad lange tijd achter elkaar ballastzand bij On
rust hebben gedumpt. Mogelijk is daarover iets te
vinden in scheepsjournalen.
Van het bezoek aan Onrust had ik overigens geen
spijt, want het thans onbewoonde eiland ligt be
zaaid met historische resten, deels door groen
overwoekerd. Op een gegeven moment struikelde
ik over een VOC-kanon! Blijkens grote waarschu
wingsborden op het strand is het hele eiland - dat
ongeveer de oppervlakte heeft van Oosterend - een
monument. Je mag niets beschadigen of wegne
men. Onrust is in de loop der jaren voor allerlei
8
Historische Vereniging Texel
Nummer 97 december 2010
