Op 30 november vertrok Klaas met dit schip van
Batavia. Zijn oom was nu ook weer de schipper.
Begin maart kwam 'Huijs ter Hemen' bij Kaap de
Goede Hoop aan. Daar verbleven ze tot 15 april.
Op 3 augustus 1711 arriveerden zij op de Rede van
Texel. Twee dagen later haalde Klaas zijn verdiende
geld op bij het kantoor van de VOC in Amsterdam.
Hij was ruim anderhalfjaar weggeweest en had
148 gulden verdiend. Zijn moeder had geen ge
bruik gemaakt van haar recht op de drie maanden
gage. Klaas kreeg de volle 148 gulden uitbetaald.3
Wat Klaas in die drie jaar daarna heeft gedaan, is
[nog] niet bekend. Wel dat hij in 1714 weer met
zijn oom Pieter een reis voor de VOC ging maken.
Ditmaal op het fluitschip de 'Risdam'. De veertien
jarige Klaas was gepromoveerd naar matroos en
verdiende nu 10 gulden per maand. Ook deze keer
verklaarde hij dat zijn moeder recht had op drie
maanden gage.
Op 27 september 1714 vertrokken ze vanaf de
Rede van Texel. Aan boord waren 131 personen:
94 zeelieden, 31 soldaten en 6 passagiers. Onder
de zeelieden bevonden zich nog twee Texelaars:
matroos Dirkjansz ook uit Den Hoorn en matroos
Jan Hendriksz Graaf uit Oosterend.
Tijdens deze reis hadden ze eind oktober nog een
tussenstop van vier dagen bij de Kaap Verdische ei
landen. In januari verbleven ze drie weken op
Kaap de Goede Hoop. Zeven maanden na vertrek
arriveerden zij op 26 april in Batavia. Klaas bleef
tot juli 1716 aan boord van de 'Risdam'. De Hoorn
der Dirkjansz raakte in augustus 1716 in het Ba
taafse hospitaal waar hij op 3 juli, zonder testa
ment en weinig goederen, overleed.
Vanaf half juli 1716 ging Klaas vier maanden wer
ken op het schip 'IJzelmonde'. Ook zijn oom Pieter
ging in juli over op een ander schip. Samen met de
Oosterender Jan Hendriksz Graaf kwam hij op de
'Nesserak'. Op 1 oktober overleed Pieter Daalder
op dit schip. Uit een notitie in het scheepssoldij-
boek blijkt dat Klaas tot op het laatst bij zijn oom
is geweest. 'Deze persoon heeft bij zijn oom het al-
der laatste van zijn leventijt te wezen, schipper Pieter
Daalder geweest en verklaart dat voormelde Daalder
geen testament in India heeft gemaakt. Deze verkla
ring was blijkbaar nodig, omdat Pieter Daalder in
een crimineel proces was verwikkeld op deze reis.
Bij zijn gegevens in het scheepssoldijboek staat dat
Pieter nadat hij in Nesserak een testament heeft la
ten opmaken, is overleden. Klaas ontkende het
3 NA 1.04.02/14662 DAS 2102 en 6234
4 NA 0.04.02/14671 DAS 2223
Handtekening in scheepssoldijboek VOC.
Foto Ineke Vonk-Uitgeest
maken van dit testament. Wat was hier gebeurd?
Duidelijk is wel dat pas drie jaar na zijn overlijden
de erfgenamen van Pieter Daalder zijn verdiende
geld ontvingen.
In november 1716 stapte Klaas over op het schip
'Barneveld' waarmee hij op 12 augustus 1717 weer
in Holland terugkwam. Hij kreeg voor repatriëring
38 gulden extra, maar daar tegenover stond dat de
VOC voor reisgeld 30 gulden inhield! In totaal had
hij deze reis ruim 207 gulden verdiend. Uit de afre
kening bleek dat moeder Neeltje in oktober 1716
zelf de door haar zoon toegezegde 3 maanden gage
van 30 gulden bij het VOC kantoor in Amsterdam
had opgehaald. Klaas kreeg de resterende 177 gul
den contant uitbetaald. 4
Ik ga er vanuit dat Klaas na de ontvangst van zijn
geld teruggegaan is naar zijn geboortedorp
Den Hoorn. Maar zeker weten doe ik dat niet.
Zulke 'gewone' dingen werden niet in een verkla
ring vastgelegd en zijn bijna niet te vinden in ar
chieven. Maar ik kan me er wel iets bij voorstellen
hoe zo'n zeventienjarige jongen na driejaar terug
kwam in zijn dorp. Herkenden ze hem nog? Wat
was er allemaal veranderd? Wie waren er inmid
dels overleden of getrouwd? Hoe zagen de meisjes
eruit? In driejaar kon veel gebeuren.
Ter walvisvaart
Tot nu toe heb ik nog niets gevonden wat Klaas
heeft gedaan tussen zijn thuiskomst in 1717 en
1725. Het eerstvolgende feit is dat hij in 1725
commandeur ter walvisvaart was op 'de Jonge Eva'
van de rederij Dirk Tewis uit Zaandam.
Een commandeur was de hoogste bevelhebber op
een walvisvaarder en verantwoordelijk voor de be
manning, de vangst in het vangstgebied en aller
hande zaken aan boord. Een commandeur word je
natuurlijk niet zomaar. Klaas Daalder zal dan ook
wel in de voorgaande periode gevaren hebben op
een walvisvaarder. Hij moet ergens ervaring heb
ben opgedaan om zo'n baan aangeboden te krijgen.
Een mogelijkheid is dat hij gevaren heeft bij één
van de Texelse walvisvaarders die in deze periode
ter walvisvaart gingen.5 Eén van deze Texelaars was
5 Cornelis Groen, Comelisjansz de Jong, Jacob Knaap en
Former Hendriksz Neeff.
18
Historische Vereniging Texel
Nummer 96, september 2010