Texel op de Kaart
Texel staat al heel lang op de kaart, op vele kaarten
zelfs en in verschillende gedaantes. Dat laatste heeft
te maken met de veranderingen in de wereld, zoals
ijstijden en warme periodes, droogvallen en over
stromingen op grote en kleine schaal. Die verschillen
de gedaantes hebben ook te maken met de ont
wikkelingen in het maken van kaarten en het doel
van een kaart.
Vier eeuwen geleden hadden we natuurlijk nooit zo'n
nauwkeurige kaart kunnen maken als nu, maar toen
was dat ook niet nodig. Het was een andere wereld en
dat kun je op de kaarten teruglezen. Men liep of ging
te paard of zeilde. Wat betekent dat er andere afstan
den afgelegd worden per uur en per dag en dat reistij
den anders berekend worden. Een dag gaans, een
morgen maaien leverden toen afmetingen op waarop
kaarten gebaseerd worden. Dat betekende ook on
nauwkeurigheden of liever niet altijd vergelijkbare
kaarten op. Een voorbeeld is, dat hoewel er Texelse
roeden bestaan om landgebruik te berekenen, op
Texel vaak Rijnlandse roeden gebruikt worden. Dat
komt omdat de graven van Holland, grote landbezit
ters op Texel, landmeters uit het Rijnland in dienst
hadden. Kaarten moeten soms daardoor meer of juist
minder gedetailleerd worden.
De Historische Vereniging Texel heeft ter gelegenheid
van het jubileumjaar 2010 in maart van dit jaar de
tentoonstelling Texel op de Kaart ingericht. Daar wa
ren in tijd en functie zeer uiteenlopende kaarten te
zien. Militaire kaarten uit de 18e en 19e eeuw laten
zien hoe belangrijk kaarten voor militaire doeleinden
waren en zijn. Waarschijnlijk zijn de eerste kaarten
zelfs om die reden gemaakt. Maar in 1552 maakte
vermoedelijk Jan van Scorel al een kaart waarop ver
schillende landstypes prachtig te zien zijn. Dat soort
kaarten zijn ook in kunstzinnig opzicht meesterwer
ken. En dan zijn er de ruilverkaveling-kaarten, de
wrakkenkaarten, archeologische kaarten, zeekaarten,
kaarten voor toeristisch gebruik en nog veel meer.
Omdat ze lezen als een soms spannend, maar altijd
informatief en meestal mooi boek, hebben we ze in
dit blad met tekst en uitleg opgenomen.
Alle originele kaarten op de tentoonstelling en in dit
blad berusten in Texelse collecties.
Marijke Palm
Texel, handgetekende kaart 1860
Rond 1552 heeft Jan van Scorel ook al een handge
schilderde Kaart van Texel gemaakt, zie blad
zijde 13 en verder. Deze kaarten geven wel een in
druk, maar zijn als topografische kaart niet be
trouwbaar. Wel zijn de landschapslypes goed te
herkennen.
Nummer 95 juni 2010
Historische Vereniging Texel
7
